ΤΕΧΝΗ

ΤΕΧΝΗ

Τέχνη είναι η συνειδητή ενέργεια αλλά και η ιδιαίτερη ικανότητα του ανθρώπου για δημιουργία έργων που προκαλούν αισθητική συγκίνηση και αναπτύσσουν προβληματισμό. Μέσω της τέχνης, δεν εκφράζεται μόνο το ιδεώδες του ωραίου, σύμφωνα με την ιδιαίτερη αισθητική του καλλιτέχνη και της εποχής του, αλλά και ένας κοινωνικής υφής προβληματισμός, ανάλογος με τις ιδεολογικές αντιλήψεις, τους κοινωνικούς προσανατολισμούς, τις αξιολογικές προσεγγίσεις του δημιουργού και τις ιδιαίτερες συνθήκες του καιρού του.
Η σημασία της
Συμβάλλει στην πνευματική καλλιέργεια του ανθρώπου:
• καλλιεργεί τις πνευματικές δυνάμεις (κρίση, αντίληψη, φαντασία, επινοητικότητα κ.α.)
• διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες και τα ενδιαφέροντά του. Τον
• καθιστά ικανό να προσεγγίζει πολυπρισματικά την πραγματικότητα και
• να διεισδύει στις εσώτερες πτυχές της.
Αναπτύσσει την αισθητική του:
• διαμορφώνει το αισθητικό κριτήριο, τη δυνατότητά του, δηλαδή, να
• αποτιμά ορθά τα καλλιτεχνικά ερεθίσματα
• καλλιεργεί την αίσθηση του ωραίου, του μέτρου, της συμμετρίας και της αρμονίας
• διδάσκει στο άτομο να βλέπει τα πράγματα μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα που ξεφεύγει απ' τη χρηστική αντίληψη της ζωής.
Σημαντική είναι η επίδρασή της στην κοινωνικοπολιτική ζωή:
• δεν αποτελεί μόνο μέσο επικοινωνίας και σύσφιξης των διαπροσωπικών σχέσεων αλλά προβάλλει και πρότυπα ζωής και συμπεριφοράς, κοινωνικο-πολιτικές αξίες, όπως είναι η ισότητα, η δικαιοσύνη, η ελευθερία, η ειρήνη κ.α.
• αφυπνίζει τις συνειδήσεις των πολιτών και τους ευαισθητοποιεί για σοβαρά κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα.
Επηρεάζει τους ιδεολογικούς προσανατολισμούς του ανθρώπου:
• προβάλλει υψηλές αξίες και ανώτερα ιδανικά
• συντελεί σε μια επανιεράρχηση αξιών και τονώνει την έφεσή του να αγωνιστεί για την πραγμάτωση υψηλών στόχων.
Επιδρά θετικά στον ψυχισμό του ατόμου:
• εκλεπτύνει τον ψυχικό κόσμο και εξευγενίζει τα συναισθήματα μέσω της αισθητικής συγκίνησης
• απαλλάσσει από το άγχος της καθημερινότητας και την υπερένταση, λειτουργώντας ως μορφή εκτόνωσης που απελευθερώνει από την εσωτερική πίεση και ένταση
• προκαλεί την κάθαρση στο δημιουργό και στο δέκτη.
Αποτελεί μέσο που εκφράζει την ιδιαιτερότητα της προσωπικής δημιουργίας:
• αναδεικνύει τις ιδιαίτερες κλίσεις και ικανότητες του ατόμου
• ικανοποιεί την ανάγκη του ανθρώπου να εξωτερικεύει τις ιδέες και τις ανησυχίες του, να αισθητοποιεί τα οράματά του.
Συμβάλλει στην ηθική αρτίωση του ανθρώπου:
• προβάλλει ανθρωπιστικές αξίες και πρότυπα ηθικής ζωής
• υποστασιοποιεί και απαθανατίζει τις μεγάλες ηθικές πράξεις.
Η τέχνη κάθε λαού αποτελεί το κυριότερο στοιχείο της φυσιογνωμίας και της πολιτιστικής του ταυτότητας:
• τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα ενός λαού αντιπροσωπεύουν την ιδιαίτερη αισθητική του και χαρακτηρίζουν την ποιότητα του εθνικού του πολιτισμού
• η λαϊκή κυρίως τέχνη εκφράζει την πολιτιστική ταυτότητά του.
Ευνοεί την επικοινωνία των λαών:
• καταλύει τα τοπικά όρια είναι γλώσσα διεθνής με διαχρονική αξία
• συμβάλλει στη διαμόρφωση πνεύματος οικουμενικής συνείδησης.

Στρατευμένη τέχνη: Θεωρία που πρεσβεύει την ανάγκη ιδεολογικής και πολιτικής στράτευσης του καλλιτέχνη και χρήσης του έργου του ως μέσου για την επίτευξη ιδεολογικών, πολιτικών ή κοινωνικών σκοπιμοτήτων.
Κριτική
• η πρόταξη της κοινωνικής λειτουργίας της τέχνης οδηγεί στην υποτίμηση της αισθητικής της διάστασης
• η προσπάθεια προώθησης πολιτικών σκοπιμοτήτων μπορεί να μετατρέψει (ο καλλιτεχνικό έργο σε όργανο προπαγάνδας
• η υπαγωγή του δημιουργού κάτω απ' τον έλεγχο πολιτικών κέντρων περι¬σιέλλει τα όρια της καλλιτεχνικής του ελευθερίας

Σχολείο και αισθητική αγωγή
Στόχοι:
• να εξοικειώσει τους μαθητές με την αληθινή τέχνη
• να αναδείξει τις δημιουργικές τους τάσεις, τις κλίσεις και τα ταλέντα τους
• να συμβάλει στην πνευματική και ψυχική καλλιέργεια των μαθητών
Τρόποι υλοποίησης της αισθητικής αγωγής
• διδασκαλία μαθημάτων καλλιτεχνικής παιδείας (καλλιτεχνικά, θέατρο, λογοτεχνία κτλ.)
• επαφή με χώρους και έργα τέχνης (επισκέψεις σε μουσεία, ζωγραφικές εκθέσεις κτλ.)
• ανάληψη δημιουργικών δραστηριοτήτων, διοργάνωση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων (θεατρικές παραστάσεις κτλ.)
Η περιορισμένη αποτελεσματικότητα της αισθητικής αγωγής οφείλεται:
• στην επικράτηση της μαζικής κουλτούρας και της εμπορευματοποιημένης τέχνης στο ευρύτερο περιβάλλον
• στην έλλειψη καταρτισμένου προσωπικού, εποπτικών μέσων διδασκαλίας και χώρων αισθητικής έκφρασης
• στην επικέντρωση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στη λειτουργία της μεταβίβασης γνώσεων και της προετοιμασίας των μαθητών για την εισαγωγή τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση
Τρόποι αντιμετώπισης
• πρόσληψη καταρτισμένου διδακτικού προσωπικού, διαμόρφωση και εξοπλισμός κατάλληλων χώρων (καλλιτεχνικά εργαστήρια κτλ.)
• καλλιέργεια των καλλιτεχνικών εφέσεων και αναζητήσεων των μαθητών μέσα από την ενθάρρυνση της προσωπικής αισθητικής τους έκφρασης.
• προώθηση εκπαιδευτικών αλλαγών που θα εξασφαλίζουν τον αυτοτελή μορφωτικό χαρακτήρα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και θα την απαλλάσσουν απ' την εξετασιοκεντρική της λειτουργία.

Εμπορευματοποιημένη τέχνη
Ονομάζεται η καλλιτεχνική παραγωγή έργων χαμηλής αισθητικής αξίας που ως κύριο σκοπό δεν έχει την έκφραση του ωραίου αλλά την εξασφάλιση του κέρδους.
Η ανάπτυξη της εμπορευματοποιημένης τέχνης οφείλεται:
• στη λειτουργία της πολιτιστικής βιομηχανίας (δισκογραφικές, Kινηματoγραφικές κτλ. εταιρείες) που παράγει με μαζικό τρόπο καλλιτεχνικά προϊόντα ευτελούς αξίας
• στη συνεχή προβολή των καλλιτεχνικών υποπροϊόντων απ' τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τη διαφήμιση
• στην ελλιπή αισθητική αγωγή του κοινού και στη μη εξοικείωσή του με την υψηλή τέχνη
• στο χαμηλό αισθητικό επίπεδο των καλλιτεχνικών υποπροϊόντων και στη προσφορά εύκολης διασκέδασης, ακάματης τέρψης και απλής εκτόνωσης
Επιπτώσεις
• μετατροπή της τέχνης σε καταναλωτικό προϊόν και υποβάθμιση της αισθητικής της αξία
• περιστολή της αισθητικής ελευθερίας και των ορίων της καλλιτεχνικής έκφρασης, τυποποίηση της έμπνευσης και της δημιουργίας
• υποβιβασμός του αισθητικού κριτηρίου του κοινού και άσκηση αρνητικής πνευματικής και ψυχικής επίδρασης .
• επικράτηση της μαζικής κουλτούρας και συνακόλουθη πολιτιστική υποβάθμιση
Τρόποι αντιμετώπισης: αισθητική αγωγή του κοινού. προβολή της αληθινής τέχνης

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ
-  Περιφρονεί το καθιερωμένο, αρνείται τους συμβιβασμούς σε κάθε ηγεσία.
-  Είναι εσωτερικά ελεύθερος, συλλαμβάνει ιδέες, δίνει μορφή στην ύλη.
-  Είναι ο σεισμογράφος κάθε κοινωνικής δόνησης και μεταβολής.
-  Προβληματίζει μεταλαμπαδεύοντας τις ιδέες του.                                                                                                                          -  Δημιουργεί με κίνητρο το προσωρινό, αλλά συλλαμβάνει το αιώνιο. Αναφέρεται σε κάτι ουσιαστικό, που ξεπερνά τα
   στενά όρια του παρόντος.
ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΛΗΘΙΝΗΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ
-  Θα πρέπει να υπάρχει ελευθερία εσωτερική κι εξωτερική. Η πνευματική ελευθερία πρέπει να κυβερνά το έργο του καλλιτέχνη. Τότε το μήνυμα, η ιδέα μετατρέπεται σε δημιουργία ανόθευτη.
-  Χρειάζεται το ταλέντο που παρακινεί και χαρίζει στο δημιουργό την πρωτότυπη δημιουργία. Εκείνος που στείρα μιμείται, δεν είναι καλλιτέχνης. Η δύναμη της φαντασίας, το ταλέντο κι η γνησιότητα των αισθημάτων σφραγίζουν με ποιότητα ένα καλλιτεχνικό δημιούργημα.
-  Ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι κυριευμένος απ' το συναίσθημα της ηθικής του ευθύνης, ώστε τα έργα του να γίνονται πολύτιμος βοηθός του εκπολιτισμού και της ηθικοποίησης του ανθρώπου.
-  Πρέπει να υπάρχουν και τα μέσα για την πραγμάτωση της τέχνης, δηλ. η κοινωνία να είναι λυτρωμένη απ' τις άμεσες ανάγκες και να διαθέτει οικονομικά μέσα.
-  Χρειάζεται παροχή ανάλογης παιδείας απ' την κοινωνία για την ανάδειξη δημιουργών με πνευματική ανωτερότητα κι ικανών δεκτών, ακροατών ή θεατών της τέχνης, πολιτών δηλ. που θα μπορούν να εξοικειωθούν με τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα.
-  Απαραίτητη καθίσταται επίσης και η ύπαρξη δημοκρατικών καθεστώτων. Μέσα από την ελευθερία της γνώμης και των ιδεών που προσφέρουν τα φιλελεύθερα πολιτεύματα είναι δυνατόν να γεννηθεί μια αληθινή καλλιτεχνική δημιουργία.
Σχέση καλλιτέχνη - εποχής
Ο καλλιτέχνης εμπνέεται απ' την εποχή του, τρέφεται πνευματικά απ' τα ερεθίσματά της κι ο δεσμός του μ' αυτή «δεν είναι ούτε διανοητικός, ούτε συναισθηματικός μονάχα. Είναι ομφάλιος λώρος, καθαρά βιολογικός» (Γ. Σεφέρης), ο καλλιτέχνης είναι ο πνευματικός εργάτης, που όντας χαρισματικός, γίνεται ο εκφραστής των ανησυχιών και των προβληματισμών του καιρού του, ► τέχνη είναι το χέρι του υποκειμένου πάνω στο αντικείμενο κι αντλώντας απ' το φυσικό περιβάλλον τα στοιχεία του έργου του, τα ξαναδίνει διαμέσου της δικής του προσωπικότητας,
► καλλιτέχνης κι εποχή συνδέονται στενά με μια σχέση αλληλεπίδρασης κι αλληλεξάρτησης, γιατί αυτός στιγματίζει τον καιρό του. Συντελεί στη διάπλαση συνειδήσεων και στην αφύπνιση των ναρκωμένων, γιατί είναι στάση ζωής. Ζώντας μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο της εποχής του επηρεάζει τα διάφορα οικονομικοκοινωνικά και πολιτιστικά συμβάντα.

Πώς η τεχνολογική εξέλιξη επηρεάζει την τέχνη;
Η τεχνολογία προσέφερε στην τέχνη νέα υλικά (π.χ. ηλεκτρονικούς υπολογιστές) και νέες τεχνικές. Παράλληλα, επέτρεψε την ανανέωση των θεμάτων και των μορφών. Ωστόσο, η υλιστική αντίληψη, που έγινε κυρίαρχη, οδήγησε αφ' ενός στην εμπορευματοποίηση της τέχνης για την εξυπηρέτηση, μέσω αυτής, φτηνών επιθυμιών κι αφ' ετέρου στην ικανοποίηση κατώτερων ενστίκτων. Έτσι, αντί να εξυψώνει τον άνθρωπο, τον υποβαθμίζει και τον καθιστά αχρείο. Κατάντησε συνώνυμη της μαζικής κουλτούρας, καθώς η βιομηχανοποίησή της υπαγορεύει την παραγωγή έργων που απευθύνονται στο γούστο του μέσου θεατή, μεγιστοποιώντας έτσι το κέρδος. Τέλος, στοιχίζει ακριβά, με συνέπεια να γίνεται προνόμιο των λίγων.
Στοιχεία που διαφοροποιούν την τέχνη από τα άλλα ανθρώπινα δημιουργήματα
►Η ικανότητα της να συγκινεί, να ερεθίζει τις αισθήσεις. Άλλωστε, η τέχνη πηγάζει απ' τον εσωτερικό κόσμο του καλλιτέχνη κι απευθύνεται στην ψυχή του δέκτη,
► κάθε καλλιτέχνης εκφράζεται με το δικό του στιλ, αλλά και κάθε δέκτης ερμηνεύει, αισθάνε ται με το δικό του υποκειμενικό τρόπο το δημιούργημα. Αυτό βέβαια δε στερεί απ' την τέχνη κάποια στοιχεία αντικειμενικότητας. Το κοινό νόημα που εκφράζει ένα έργο τέχνης επιτρέπει την επικοινωνία του καλλιτέχνη με το κοινό του. Η επαφή όμως με το καλλιτεχνικό δημιούργημα γίνεται εντονότερη, όταν ο δέκτης έχει αισθητική παιδεία, ώστε να μπορεί να κατανοήσει τους κώδικες της
τέχνης,
► η τέχνη εκφράζει την εποχή της, αλλά κι ο καλλιτέχνης εκφράζεται με τα μέσα που διαθέτει η εποχή του κι ο χώρος στον οποίο ζει και δημιουργεί,
► τα πραγματικά έργα τέχνης, ανεξάρτητα απ' το χρόνο δημιουργίας τους, είναι μοναδικά, ανεπανάληπτα, διαχρονικά.
Γιατί η τέχνη έχει χάσει την κοινωνική της δύναμη:  Η τέχνη έχει εμπορευματοποιηθεί, χαρακτηρίζεται από ανούσιο, ασήμαντο προβληματισμό, μικρή αισθητική αξία και σίγουρα μικρή δύναμη κοινωνικής επιρροής. Δημιουργείται με σκοπό το οικονομικό όφελος, φτιάχνεται για να πουληθεί. Απομακρύνει τον εφησυχασμένο δέκτη απ' τη γνήσια καλ/κή δημιουργία, δεν ερεθίζει την αισθητικότητα και την πνευματικότητά του, αλλά αλλοιώνει το χαρακτήρα της πολιτιστικής παραγωγής ολόκληρου του συνόλου. Υπάρχει υποκειμενισμός στην καλ/κή δημιουργία, αδιαφορία των καλλιτεχνών να επικοινωνήσουν με τους δέκτες τους. Έλλειψη εξοικείωσης του σύγχρονου ανθρώπου με την τέχνη, εξορία της τέχνης απ' το σχολείο. Ο πολιτισμός της ύλης έχει απορροφήσει κάθε δημιουργική διάθεση του ανθρώπου, τον έχει απομακρύνει απ' τις πνευματικές κι ηθικές διαδικασίες.

«Κανένας στίχος σήμερα δεν κινητοποιεί τις μάζες. Κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα».
(Μ. Αναγνωστάκης)

«Η τέχνη είναι το υψηλότερο μέσο, που βοηθά τους ανθρώπους να πλησιάσουν ο ένας τον άλλο. Ο μεγάλος καλλιτέχνης δεν είναι της εποχής του, είναι ο ίδιος η εποχή» (Γ. Σεφέρης)