ΜΑΖΟΠΟΙΗΣΗ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΚΟΜΦΟΡΜΙΣΜΟΣ

ΜΑΖΟΠΟΙΗΣΗ – ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΚΟΜΦΟΡΜΙΣΜΟΣ

Κομφορμισμός: η συμμόρφωση, η υπακοή των ανθρώπων στους κανόνες της ομάδας, στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος, ακόμα κι αν αυτές έρχονται σε σύγκρουση με τα βαθύτερο «πιστεύω» και τις επιταγές της συνείδησής τους.

A) Αίτια φαινομένου:

- Η φυσική τάση του ανθρώπου να αισθάνεται μέλος μιας ομάδας, ακολουθώντας τους βασικούς κώδικες συμπεριφοράς της.

- Η ανάγκη για έπαινο, επιδοκιμασία και αναγνώριση της προσωπικής μας αξίας. Ο φόβος της περιθωριοποίησης περιορίζει κάθε διάθεση να συγκρουστούμε με τη γνώμη των άλλων.

- Ο τεχνοκρατικός χαρακτήρας του εκπαιδευτικού συστήματα και οι λοιποί φορείς αγωγής που δεν ενθαρρύνουν την πρωτότυπη σκέψη, ισοπεδώνουν την κριτική ικανότητα και την ουσιαστική γνώση, εθίζουν το άτομο να αποδέχεται παθητικά ό,τι συμβαίνει γύρω του.

- Η ευθύνη των συστημάτων πληροφόρησης. Ελέγχονται από ισχυρούς οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες, δημιουργούν ισοπεδωτικά ομοιόμορφο τρόπο συμπεριφοράς και «επιβάλλουν» κοινά πρότυπα, που εξυπηρετούν τα δικά τους συμφέροντα.

- Η τυποποιημένη μορφή εργασίας δεν ικανοποιεί τις πνευματικές ανάγκες, είναι στερεότυπη, ενώ περιορίζει τη φαντασία και την ατομική πρωτοβουλία.

- Ο τρόπος λειτουργίας της δημοκρατίας. Οι αποφάσεις λαμβάνονται από απρόσιτα κέντρα εξουσίας, από λίγους ,ενώ οι πλειοψηφία τις υφίσταται παθητικά.

Β) Επιδράσεις:

Θετικές:

- Παροχή αισθήματος ασφάλειας. Το άτομο ακολουθώντας τους τρόπους συμπεριφοράς και τις συνήθειες των πολλών, δε νιώθει αποκομμένο, αισθάνεται σιγουριά και προστασία καθώς βρίσκεται σε οικείο περιβάλλον.

- Διευκολύνεται η κοινωνικοποίηση, ο επιμερισμός ευθυνών κα η επικοινωνία ανάμεσα στους λαούς, ενώ μετριάζονται οι εθνικιστικές τάσεις, αφού οι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι έχουν πολλά κοινά στοιχεία μεταξύ τους.

Αρνητικές:

- Καταργείται η ελεύθερη βούληση, ο άνθρωπος υποδουλώνεται πνευματικά, εξασθενεί η νοητική του δύναμη, αδρανεί η κριτική του σκέψη, χαλιναγωγείται η αυθόρμητη δράση, με αποτέλεσμα το άτομο να μετατρέπεται σε άθυρμα στα χέρια των ιθυνόντων που εύκολα κυριεύεται από δογματισμό, φανατισμό και μισαλλοδοξία.

- Απώλεια ενδιαφέροντος για τη ζωή, ψυχική κόπωση, αποδυνάμωση φαντασίας. Το άτομο δεν αναζητά εναλλακτικές λύσεις, τόσο για τη λειτουργία της κοινωνίας όσο κα για την προσωπική του ζωή.

- Κλονίζονται οι θεσμοί, η δημοκρατία αλλοιώνεται και εκφυλίζεται.

- Δυσχεραίνονται οι διαπροσωπικές σχέσεις, υποχωρούν οι συναισθηματικοί δεσμοί, οι άνθρωποι γίνονται σκληροί και ανάλγητοι.

- Ο πολιτισμός καταδικάζεται σε στασιμότητα. Οι επιμέρους εθνικοί πολιτισμοί φθίνουν και κυριαρχεί η ομοιομορφία.

Γ) Τρόποι αντιμετώπισης αρνητικών επιδράσεων

Απαιτείται:

- Πνευματική καλλιέργεια προκειμένου το άτομο να απαλλαχθεί από την ακρισία και το δογματισμό. Έτσι, θα είναι σε θέση να αναλύει πολυπρισματικά τις καταστάσεις, να μην υιοθετεί άκριτα τις προβαλλόμενες αξίες και τα λανθασμένα πρότυπα.

- Διαμόρφωση πνεύματος κριτικής αμφισβήτησης για να αντισταθεί στην αλλοτρίωση και το συμβιβασμό

- Κατάκτηση της αυτογνωσίας με την άσκηση αυτοκριτικής, αυτοελέγχου και την ενδοσκόπηση

- Ανάπτυξη υγιούς πολιτικής συνείδησης για να αποφευχθεί η χειραγώγηση και ο ετεροκαθορισμός.

- Συμμετοχή στα κοινά για να μπορέσει το άτομο να προωθήσει επιθυμητές αλλαγές και να αντιδράσει στην κατεστημένη τάξη πραγμάτων.

Ο άνθρωπος κρίνεται σκόπιμο να ξαναβρεί τη χαμένη εσωτερική ελευθερία που συνεπάγεται την εμπιστοσύνη στον εαυτό του, την κριτική ικανότητα και την αυτοδύναμη σκέψη. Η παιδεία με ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό, τα ορθά πρότυπα, η απαγγίστρωση από το υλικοκρατικό πνεύμα της σύχρονης εποχής θα συνέβαλλαν καθοριστικά προς αυτήν την κατεύθυνση.

Μαζοποίηση:  Ο όρος μαζοποίηση αναφέρεται στο φαινόμενο κατά το οποίο οι άνθρωποι χάνουν την προσωπικότητά τους, την ατομικότητά τους, εξομοιώνονται με τους άλλους και μετατρέπονται σ’ ένα πολυάριθμο πλήθος, γίνονται μάζα.

Η μαζική συμπεριφορά αποτέλεσε γνώρισμα πρωτόγονων κοινωνιών. Ωστόσο, σ’ όλη την ιστορική πορεία του ανθρώπου παρουσιάζονται διάφορα φαινόμενα μαζοποίησης (στα τυραννικά καθεστώτα της αρχαιότητας, στο Μεσαίωνα, στη ναζιστική Γερμανία, στη φασιστική Ιταλία κλπ.)  Το φαινόμενο της μάζας παρουσιάζεται και σήμερα, ίσως σε πιο μεγάλη κλίμακα και έκταση απ’ ό,τι σε άλλες εποχές, καθώς στις μέρες μας συναντάμε ποικίλα φαινόμενα που σχετίζονται με την πολιτική μαζοποίηση, με την ομαδική θρησκευτική λατρεία, με τους παθιασμένους οπαδούς αθλητικών ομάδων, με τους θαυμαστές διαφόρων καλλιτεχνών, με τη μαζική διασκέδαση σε πολυπληθείς χώρους, με την πειθαρχική ομοιομορφία του στρατού κλπ.

Α. Αιτίες που επιφέρουν μαζοποίηση:

-  Πρωταρχική προϋπόθεση για το σχηματισμό της μάζας αποτελεί η πνευματική ένδεια, η απουσία παιδείας που υποχρεώνει το άτομο να δεχθεί αρχές και αντιλήψεις αβασάνιστα,  στερώντας του τη δύναμη της κρίσης και της δημιουργικής αμφιβολίας.

-  Επιπλέον, ο άνθρωπος που απορρίπτει το «εγώ» του και το θυσιάζει στο βωμό της ολότητας δεν έχει αυτοπεποίθηση, αισθάνεται ανασφαλής, καθώς φοβάται τη σύγκρουση με την κοινωνία και κατ’ επέκταση την απόρριψή του απ’ αυτή. Αναζητά, λοιπόν, την ασφάλεια που του προσφέρει η δύναμη της μάζας, υιοθετώντας πολλές φορές και κανόνες συμπεριφοράς αταίριαστους με την ψυχοσύνθεσή του.

- Η σύσταση της μάζας αποτελεί το ιδεώδες κάθε πολιτικής, θρησκευτικής, αθλητικής ή άλλης οργάνωσης πίσω από τις οποίες κρύβονται συμφέροντα, που χειραγωγώντας τις άβουλες αγέλες των οπαδών ικανοποιούν τις σκοπιμότητές τους.

- Η συσσώρευση στα μεγάλα αστικά κέντρα και η εγκατάλειψη της φυσικής ζωής της επαρχίας δημιούργησε πόλεις-μαμούθ, όπου μέσα στην ανωνυμία του πλήθους και την αδιαφορία χάνεται η προσωπική ζωή και όλα κινούνται στο ρυθμό μιας απρόσωπης ανθρώπινης μάζας.

- Τα ΜΜΕ με την υποβολή και τα μέσα που διαθέτουν ασκούν καταλυτική επίδραση και έχουν τη δύναμη να αιχμαλωτίζουν το υποσυνείδητο, να παθητικοποιούν το άτομο, το οποίο στερείται τελικά της ατομικότητας και εντάσσεται σ’ έναν ομοιόμορφο τρόπο ζωής.

-  Ο μηχανισμός της διαφήμισης, που προωθεί το βιομηχανικό πνεύμα της μαζικής παραγωγής και της μαζικής κατανάλωσης λειτουργεί αλλοτριωτικά, αποτελώντας ίσως τον πιο αποτελεσματικό τρόπο πλύσης εγκεφάλου.

-  Παράλληλα, τα μηνύματα της μόδας επιδρούν έντονα, όλο και πιο πολύ, ιδιαίτερα στη νεολαία που ακολουθεί έναν ομοιόμορφο τρόπο, όχι μόνο στην εμφάνιση, αλλά και στον τρόπο ομιλίας και συμπεριφοράς.

- Ο αυτοματισμός, μηχανοποίηση της ανθρώπινης σκέψης, η στέρηση της δημιουρ γικότητας, ο ακρωτηριασμός της πρωτοβουλίας τόσο στο χώρο της εργασίας, όσο και σε άλλους τομείς της κοινωνικής ζωής (οικογένεια, σχολείο) αδρανοποιούν το άτομο, τη ζωντάνια του, το προσωπικό στοιχείο της δημιουργίας και της προσφοράς.

- Γενικά, το τέλος των ιδεολογιών και η απογοήτευση από την κατάρρευση των αξιών και των ιδανικών οδηγούν στη μηδενιστική θεώρηση της ζωής όπου τα πάντα ισοπεδώνονται,  ακόμη και η ανθρώπινη προσωπικότητα.

Β. Συνέπειες:

-  Η μαζοποίηση γενικά εκφυλίζει την ανθρώπινη αυταξία, αγνοεί την αξιοπρέπεια του ατόμου, καθώς δεν ανέχεται την ατομικότητα στην οποία στρέφεται αρνητικά.

-  Χάνεται η αυτοτέλεια και η αυτοκυριαρχία του ατόμου, αλλοτριώνεται η προσωπικότητά του. Μετατρέπεται σε άβουλο και ετερόφωτο ον, γίνεται έρμαιο κάθε είδους επίδρασης και χάνει την ελευθερία του.

- Το πνεύμα της μάζας παραμορφώνει το πνεύμα του ατόμου, καθώς το μαζοποιημένο άτομο στερείται της λογικής του, του προβληματισμού και της κρίσης του, υφίσταται πνευματική υποδούλωση, «υπνωτίζεται».

-  Η ψυχολογία της μάζας γεννά το φανατισμό, αρχέγονες ορμές και πάθη που καταλήγουν σε χυδαίες ακραίες ενέργειες και σε βίαιες αντικοινωνικές πράξεις, καθώς τα άτομα δρουν ανώνυμα και κάτω από αυτό το προκάλυμμα απαλλάσσονται από προσωπικές ευθύνες.

-  Η μαζοποίηση οδηγεί στην τυποποίηση, καθώς εξαντλεί την πρωτοτυπία και ενθαρρύνει τη μίμηση ενός κοινού τρόπου συμπεριφοράς και ζωής που κουράζει, μελαγχολεί και τρομάζει.

-  Υπονομεύεται το δημοκρατικό πολίτευμα, του οποίου η φύση στηρίζεται πάνω στην ατομικότητα των ανθρώπων. Ο μαζοποιημένος πολίτης εύκολα αποποιείται των ευθυνών του και τις εναποθέτει με ανακούφιση στον οποιονδήποτε δημαγωγό.

- Η μαζοποιημένη κοινωνία αδυνατεί να δημιουργήσει, αφού στερείται πρωτοβουλιών και ακρωτηριάζει κάθε πρωτοτυπία, με αποτέλεσμα ο πολιτισμός να οδηγείται στην οπισθοδρόμηση και ν’ αναστέλλεται γενικά η πρόοδος.