ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ - ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ / ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ – Ψυχαγωγία – Διασκέδαση

ΟΡΙΣΜΟΣ

Ελεύθερος χρόνος ορίζεται ο χρόνος που απομένει, εάν αφαιρεθεί ο εργάσιμος χρόνος και ο λεγόμενος νεκρός χρόνος (αυτός που καταναλίσκεται για τη μετάβαση από τη μια δραστηριότητα σε μιαν άλλη) και αφήνεται στην ελεύθερη διάθεση του ατόμου σύμφωνα με τις ιδιαίτερες επιθυμίες του. Στην ελληνική γλώσσα ο διαθέσιμος χρόνος ονομάζεται ελεύθερος, ακριβώς για να διαφοροποιηθεί από τον εργάσιμο χρόνο που έχει χαρακτήρα καταναγκαστικό. Επομένως, πρόκειται για σαφή διχοτόμηση του ανθρώπινου χρόνου, γεγονός που συνυφαίνεται τόσο με το χαρακτήρα της εργασίας όσο και με τον τρόπο ζωής, τις νοοτροπίες και τις κοινωνικές συμπεριφορές.

Ψυχαγωγία (ψυχή + άγω) = Με τον όρο αυτό εννοούμε το σύνολο των δημιουργικών τρόπων αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου, που προσφέρουν στον άνθρωπο όχι μόνο ευχαρίστηση, χαλάρωση, φυγή από την καθημερινότητα και τη μονοτονία αλλά και ψυχική και πνευματική καλλιέργεια.

Διασκέδαση (από το ρήμα διασκεδάννυμι = διασκορπίζω) = Με τον όρο αυτό εννοούμε την εκτόνωση, την ψυχική εκφόρτιση που έχει ανάγκη ο άνθρωπος στη ζωή του και ειδικότερα στον ελεύθερο χρόνο του, προκειμένου να νιώσει ψυχικά ισορροπημένος. Ιδιαίτερα στην εποχή μας, με την πολυπλοκότητα των κοινωνιών και τις μεγάλες απαιτήσεις, τα καταιγιστικά μηνύματα και τους αλληλοσυγκρουόμενους ρόλους, η διασκέδαση είναι απαραίτητη.

ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΥΞΗΣΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

v  Περισσότερες αργίες.

v  Πενθήμερη εργασία.

v  Οκτάωρη καθημερινή απασχόληση.

 Η σταδιακή επέκταση της ετήσιας άδειας με αποδοχές, αυξημένος χρόνος διακοπών.

· Η ιλιγγιώδης ανάπτυξη των επιστημών και η εισαγωγή αυτόματων ηλεκτρονικών μηχανών στην παραγωγική διαδικασία αντικατέστησαν τον ανθρώπινο μόχθο, αύξησαν την παραγωγή και μείωσαν το ωράριο της καθημερινής απασχόλησης με αποτέλεσμα να αυξηθεί ο ελεύθερος χρόνος.

· Η εξειδίκευση, σε κάθε δραστηριότητα υπάρχει ένας ειδικός με αποτέλεσμα να εξοικονομείται ελεύθερος χρόνος.

· Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου και η βελτίωση των μέσων μεταφοράς και συγκοινωνίας, η οποία εκμηδένισε τις αποστάσεις.

· Η μείωση του ωραρίου εργασίας για να απασχοληθούν περισσότεροι άνθρωποι και να περιοριστεί η ανεργία.

· Αυξήθηκε το εργατικό δυναμικό.

ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥΤΙΜΟΣ Ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ;

1.     Η μηχανοποίηση και τυποποίηση της εργασίας έκανε αναγκαία την αύξηση του ελεύθερου χρόνου για να ανανεωθεί ο ανθρώπινος οργανισμός, οι σωματικές και οι ψυχικές δυνάμεις του ανθρώπου. Η αναζήτηση του ελεύθερου χρόνου είναι μια διέξοδος του ανθρώπου που επιζητά να ελευθερωθεί από τον ασφυκτικό και ανθυγιεινό χώρο της εργασίας και γενικά από την ορθολογιστική οργάνωση της ζωής του.

2.     Απαλλάσσει από την ένταση, την ανία, την πλήξη και την αλλοτρίωση, καταστάσεις στις οποίες οδηγεί η μηχανιστική, μονότροπη και εξειδικευμένη σημερινή εργασία. Ο ελεύθερος χρόνος μπορεί να διατεθεί για ερασιτεχνική απασχόληση και ατομική δημιουργία, δραστηριότητες που αποφορτίζουν το άτομο από την ένταση και τη μονοτονία της εργασίας. Δίνει τα περιθώρια να καλλιεργήσει τα ταλέντα και τις κλίσεις του.

3.     Συμβάλλει στην ψυχολογική ισορροπία του ατόμου, γιατί του δίνει τη δυνατότητα να απαλλαγεί από το άγχος, την εσωστρέφεια, την απομόνωση και να συνάψει διαπροσωπικές σχέσεις με άτομα που βρίσκονται έξω από το χώρο εργασίας του. Τα ταξίδια κοντά στη φύση και άλλες μορφές ψυχαγωγίας θα του επιτρέψουν να ξεφύγει από την καθημερινότητα, θα το ηρεμήσουν και θα το βοηθήσουν να ξαναβρεί τον εαυτό του.

4.     Δίνεται η δυνατότητα για ευρύτερη πνευματική και πολιτιστική καλλιέργεια. Το άτομο βγαίνει από το μονόδρομο της υπερεργασίας και διαθέτει το χρόνο του για ευρύτερο προβληματισμό, ενδοσκόπηση και ενασχόληση με τις τέχνες και τα γράμματα. Η λογοτεχνία, το θέατρο και οι άλλες μορφές τέχνης δίνουν νέα διάσταση στη ζωή, αναβαθμίζουν την ποιότητά της και γεμίζουν τον άνθρωπο με νέες παραστάσεις και γνώσεις, ιδιαίτερα σήμερα που είναι ισόπεδη, μονότονη και άχαρη.

5.     Συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση του ατόμου, γιατί μπορεί να διαθέσει τον ελεύθερο χρόνο του σε κοινωνικές δραστηριότητες και να συνεργαστεί με τους συνανθρώπους του για την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων. Με αυτό τον τρόπο του δίνεται η ευκαιρία να εξασφαλίσει τη συναισθηματική γαλήνη, να αποβάλλει τις εγωιστικές τάσεις, να επαναπροσδιορίσει αξίες και να απαλλαγεί από την αντικοινωνική αντίληψη ότι το ατομικό συμφέρον είναι υπέρτερο του κοινωνικού.

6.     Συντελεί στη συγκρότηση της προσωπικότητας. Η ορθή διάθεση του ελεύθερου χρόνου είναι ο κυριότερος παράγοντας για την ολοκλήρωση της προσωπικότητας του ανθρώπου. Η δυνατότητα ενασχόλησης με πνευματικές, πολιτιστικές, κοινωνικές, πολιτικές και άλλες δραστηριότητες καταξιώνουν την ύπαρξή του, γιατί αισθάνεται πολίτης του κόσμου και τα ενδιαφέροντα και η προσφορά του ξεφεύγουν από το ατομικό κέλυφος και προσλαμβάνουν ευρύτερη κοινωνική σημασία. Το άτομο αναπτύσσει πνεύμα συνεργασίας, άμιλλας και ομαδικότητας και καλλιεργεί τις ψυχικές του αρετές (αγωνιστικότητα, τόλμη, αποφασιστικότητα, επιμονή).

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

Παρά την αύξηση του διαθέσιμου χρόνου τα τελευταία χρόνια και τον πολλαπλασιασμό των εναλλακτικών λύσεων για το ξόδεμά του, εμφανίστηκε το φαινόμενο άλλοι να ντρέπονται για τις δυνατότητες και τη χρήση του ελεύθερου χρόνου και άλλοι να παραπονιούνται πως έχουν οργανώσει με τέτοιο τρόπο τη ζωή τους που δεν τους απομένει διαθέσιμος χρόνος. Μάλιστα οι δεύτεροι ισχυρίζονται πως σε καμιά άλλοι εποχή ο άνθρωπος δεν αντιμετώπιζε τόσο έντονο πρόβλημα χρόνου όσο στη σημερινή. Καθώς οι δύο ερωτήσεις διίστανται αναρωτιέται κανείς που βρίσκεται η αλήθεια. Για να απαντηθεί το ερώτημα, ας έχουμε υπόψη πως το πρόβλημα του ελεύθερου χρόνου στις μέρες μας έχει δύο διαστάσεις, μία ποσοτική και μία ποιοτική. Η ποσοτική συνίσταται στην ουσιαστική χρονική συρρίκνωση του μη εργασιακού χρόνου, η δε ποιοτική αναφέρεται στη φαλκίδευση του ίδιου του χαρακτήρα του ως χρόνου ελεύθερων και μη χειραγωγούμενων επιλογών.

ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ

Ο περιορισμός του ελεύθερου χρόνου οφείλεται τόσο στην αύξηση του εργάσιμου χρόνου όσο και στην αντίστοιχη αύξηση του νεκρού χρόνου και του χρόνου που διαθέτει ο άνθρωπος για την επανάκτηση των βιολογικών του δυνάμεων. Η μείωση αυτή μπορεί πρωτίστως να αποδοθεί :

· Σε υπερωρίες.

· Σε υπερεργασία και δεύτερη απασχόληση που μπορεί να οφείλεται είτε σε μη επαρκείς αποδοχές από την πρώτη εργασία είτε στην επιθυμία να καλύψουμε περισσότερες καταναλωτικές μας ανάγκες.

· Σε σύνθετα εργασιακά καθήκοντα.

· Στο θεσμό της μερικής απασχόλησης και του ελαστικού ωραρίου.

· Σε επαγγέλματα κοπιαστικά που απαιτούν πολλές ώρες ανάπαυσης για ανάκτηση δυνάμεων.

· Στην αύξηση του νεκρού χρόνου που μεσολαβεί ανάμεσα σε δύο δραστηριότητες.

Σημείωση : Ιδιαίτερος λόγος βέβαια μπορεί να γίνει για τις εργαζόμενες γυναίκες, καθώς η ανάληψη πολλαπλών και συχνά αλληλοσυγκρουόμενων ρόλων υπό τις παρούσες συνθήκες εξανεμίζει τον ελεύθερο χρόνο τους. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, ενώ ο αγώνας για την ισότητα των δύο φύλων οδήγησε στην εκ μέρους της γυναίκας κατάκτηση ολοένα και περισσότερων θέσεων στον δημόσιο, στον εξω-οικιακό τομέα, δεν επέφερε όμως και αντίστοιχη απαλλαγή από παραδοσιακές θέσεις και ρόλους στον ιδιωτικό, στον ενδο-οικιακό τομέα. Ένα μέρος του ελεύθερου χρόνου των γυναικών αναλίσκεται στην εκπλήρωση παραδοσιακών οικιακών ρόλων.

ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ

H σύγχρονη κοινωνιολογική σκέψη στέκεται με σκεπτικισμό απέναντι στο φαινόμενο του ελεύθερου χρόνου και μάλιστα πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν πως τελικά αποτελεί φενάκη και άλλον έναν αλλοτριωτικό μηχανισμό.

v  Η στείρα τεχνοκρατική αντίληψη και ο βιομηχανοποιημένος τρόπος ζωής εκφυλίζουν τον πνευματικό δυναμισμό του ανθρώπου, οπότε δεν έχει την πνευματική ωριμότητα να ασχοληθεί με δημιουργικές ενασχολήσεις στον ελεύθερο χρόνο του.

v  Η εργασία εισπράττεται απαξιωτικά και χρησιμοθηρικά ως βιοπορισμός και μόνο, με αποτέλεσμα ο ελεύθερος χρόνος να λειτουργεί σαν πεδίο ψυχοπνευματικής εκτόνωσης και όχι δημιουργικής αναζωογόνησης του ανθρώπου. Η απουσία νοήματος και καταξίωσης στην εργασία υπονομεύει τον ελεύθερο χρόνο, γιατί ο αλλοτριωμένος εργαζόμενος ουσιαστικά αποσκοπεί σ’ ένα αντιστάθμισμα, στην εύρεση ενός υποκατάστατου της απολεσθείσης του δημιουργικότητας.

v  Η ανταγωνιστική σημερινή κοινωνία γεμίζει το άτομο άγχος, αβεβαιότητα και ανασφάλεια, με αποτέλεσμα ο ελεύθερος χρόνος να διατίθεται και αυτός για προβληματισμό που σχετίζεται με την εργασία.

v  Η ταχύτατη εξέλιξη αύξησε τις υποχρεώσεις του ανθρώπου, με αποτέλεσμα την ελαχιστοποίηση του ελεύθερου χρόνου, προκειμένου να ανταποκριθεί σε αυτές.

v  Συσσώρευση πάρα πολλών ανθρώπων στα μεγάλα αστικά κέντρα, έλλειψη ζωτικού χώρου για προσωπική έκφραση, απουσία ουσιαστικής επικοινωνίας, αποξένωση. Όλα αυτά αλλοτριώνουν τους ανθρώπους και τους στρέφουν στην ανούσια εκτόνωση και τη μη υγιή ψυχαγωγία.

v  Η συνθετότητα των κοινωνιών, η καθημερινή πίεση, η αγωνία για το μέλλον, οι φοβερές απαιτήσεις, η αποξένωση από κάθε τομέα της ιδιωτικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής, οι αλληλοσυγκρουόμενοι ρόλοι σε συνδυασμό με σοβαρά προβλήματα, όπως η ανεργία, η αναξιοκρατία, καταπιέζουν τον άνθρωπο και τον οδηγούν σε εκτόνωση, ακόμη και σε αντικοινωνικές συμπεριφορές στον ελεύθερο χρόνο του.

v  Η οικογένεια διέρχεται κρίση, χάνει το νόημα της εστίας, οπότε δεν υπάρχει χρόνος και διάθεση, ώστε να μεταλαμπαδεύσουν οι γονείς στα παιδιά τις κατάλληλες αρχές και τα κατάλληλα ενδιαφέροντα, για να αξιοποιούν δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο τους.

v  Το σχολείο λειτουργεί περισσότερο ως φορέας χρησιμοθηρικής γνώσης και λιγότερο ως φορέας ανθρωπιστικής παιδείας, που διαμορφώνει ανθρώπους σφαιρικούς και πολύπλευρους, ώστε να έχουν συνείδηση ότι ο ελεύθερος χρόνος είναι χρόνος για εσωτερική ανάταση και όχι για ψυχοκτονία. Οι νέοι είναι οι «πιο σκληρά εργαζόμενοι», προκειμένου να αποκτήσουν τα εφόδια για τη μελλοντική τους αποκατάσταση.

v  Γενικότερα η οικογένεια, το εκπαιδευτικό σύστημα αλλά και η πολιτεία δε βοηθούν στον εντοπισμό των κλίσεων και των ενδιαφερόντων των νέων, ώστε με βάση αυτά, να αξιοποιούν τον ελεύθερο χρόνο τους και δεν παρέχουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις (γυμναστήρια, βιβλιοθήκες, προκλήσεις επικοινωνίας με τη φύση) για μια τέτοια προοπτική.

v  Τα ΜΜΕ και πρωτίστως η τηλεόραση με τα φθηνά θεάματα και τα «εύπεπτα σόου» προβάλλουν αρνητικά πρότυπα ως προς το θέμα της ψυχαγωγίας, οπότε τελικά προσανατολίζουν τους δέκτες στην ανούσια διασκέδαση.

v  Το ίδιο το άτομο ευθύνεται : μιμητισμός, υποδούλωση στη μόδα, έλλειψη ενδιαφερόντων.

v  Ο καταναλωτισμός οδήγησε στην υπερεργασία για την απόκτηση των υπέρμετρων αγαθών. Ο άνθρωπος γίνεται βορά στη μανιώδη αναζήτηση του χρήματος για την ικανοποίηση των πλασματικών του αναγκών, γεγονός που αλώνει τον ελεύθερο χρόνο. Ο homo consumens είναι ο χαρακτηριστικός τύπος της εποχής μας. Η διαφήμιση δεν αφήνει το άτομο ήσυχο, με αποτέλεσμα να ζει για να εργάζεται και να μην εργάζεται για να ζει.

v  Η έλλειψη ουσιαστικής ανθρωπιστικής και κριτικής σκέψης επιτρέπει στην κυρίαρχη ιδεολογία να περνά ανάλογα πρότυπα.

v  Η εμπορευματοποίηση της προσφερόμενης ψυχαγωγίας : ο ελεύθερος χρόνος εξαρτάται από εμπορεύματα και γίνεται εμπόρευμα και ο ίδιος. Η δημιουργία άλλωστε της λεγόμενης πολιτιστικής βιομηχανίας που κύριο γνώρισμα της αποτελεί η μαζική κουλτούρα, επινοήθηκε για να γεμίσει τον ελεύθερο χρόνο του ανθρώπου. (μαζική κουλτούρα = όταν διάφορα στοιχεία της κουλτούρας επιλέγονται, μεταδίδονται και επιβάλλονται στους κοινωνούς με κριτήρια την εμπορικότητα, τότε τα στοιχεία αυτά μετατρέπονται σε μαζικά / καταναλωτικά προϊόντα. Οι φορείς που τα μεταδίδουν και τα επιβάλλουν είναι κατά κανόνα τα ΜΜΕ. Εξυπηρετεί την καταναλωτική κοινωνία, τη διάδοση του κομφορμισμού, την απόκτηση απατηλών γνώσεων, τη δημιουργία απλοϊκών εικόνων για τη ευτυχία).

v  Επικρατεί η τυποποίηση και η βιομηχανοποίηση της κάλυψης του ελεύθερου χρόνου. Η βιομηχανία του Χόλλυγουντ σχηματοποίησε το εσωτερικό κενό και παράγει υποκατάστατα ονείρων.

v  Η κυρίαρχη αντίληψη είναι πως ψυχαγωγία = «σκότωμα της πλήξης», ανώδυνο ξόδεμα του ελεύθερου χρόνου. Έτσι για τους περισσότερους ανθρώπους των σύγχρονων μεγαλουπόλεων ο ελεύθερος χρόνος γίνεται μια απόπειρα φυγής κυρίως από τον εαυτό τους.

v  Ιδιαίτερα στον ελληνικό χώρο το απότομο πέρασμα από τα παραδοσιακά κοινωνικά μορφώματα στη σύγχρονη κοινωνία της αφθονίας έχει επιφέρει μια άνευ προηγουμένου αξιολογική σύγχυση, με αποτέλεσμα ο Νεοέλληνας να διαμορφώνει τα πρότυπα του ελεύθερου χρόνου σύμφωνα με τα συμφέροντα των δημιουργών του επιδεικτικού καταναλωτισμού. Επίσης η χρόνια πολιτιστική εξάρτηση της χώρας μας από τη Δύση και η προσπάθεια άλωσης της αυθεντικής παραδοσιακής κουλτούρας μέσω κοσμοπολίτικων εισαγόμενων ειδώλων, λειτούργησε με τέτοιο τρόπο, ώστε ο Νεοέλληνας να υποτιμήσει τις αξίες του και να ταυτίσει το μοντέρνο στη διασκέδαση και τη ψυχαγωγία με τις αξίες του δυτικού και δη του αμερικάνικου τρόπου ζωής.

v  Όσο για τη νεολαία αυτή πάντα αποτελούσε το στόχο του εμπορικού κυκλώματος, των μεγάλων πολυεθνικών μονοπωλίων της τέχνης και των ΜΜΕ. Είναι ο κύριος καταναλωτής των πολιτιστικών υποπροϊόντων, στην προσπάθειά της να ξορκίσει τις αβεβαιότητές και ανασφάλειές της, να υποκαταστήσει τα χαμένα ιδανικά της, να αμφισβητήσει το κατεστημένο, να κάνει την επανάστασή της.

Παράγοντες που επηρεάζουν τις επιλογές του ατόμου

1. Η πνευματική καλλιέργεια και η γενικότερη παιδεία και ψυχοσύνθεση του ατόμου.

2. Οι ευκαιρίες που παρέχει το ευρύτερο πολιτιστικό περιβάλλον.

3. Η οικονομική του δυνατότητα.

4. Τα ΜΜΕ και τα πρότυπα που προβάλλουν.

5. Το υλιστικό πνεύμα της εποχής.

6. Η ηλικία. Κάθε ηλικία έχει το δικό της τρόπο ψυχαγωγίας που καθορίζεται από την ψυχοβιολογική κατάσταση.

ΜΟΡΦΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΓΝΗΣΙΑΣ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑΣ– ΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ.

· Πνευματικός τομέας : α) ενημέρωση, β) μελέτη βιβλίων, διάβασμα λογοτεχνίας, φιλοσοφίας, λογοτεχνίας

· Ηθικός τομέας : α) ενδοσκόπηση – αυτοκριτική : για να επιλέξουμε καλύτερα το χρόνο μας, πρέπει να γνωρίζουμε καλύτερα τον εαυτό μας και να είμαστε καλύτερα ενημερωμένοι σε ό,τι μας προτείνει η ζωή, η σωστή χρησιμοποίηση του χρόνου δεν επιβάλλεται, σμιλεύεται σιγά σιγά από μας τους ίδιους, β) διεύρυνση κλίσεων, ενδιαφερόντων, ώστε οι άνθρωποι να στραφούν σε ανάλογες δραστηριότητες, γ) επαναπροσδιορισμός των αξιών : πρωταρχικός στόχος του ανθρώπου να μην είναι ο υλικός ευδαιμονισμός αλλά η πνευματική του συγκρότηση, μόνο τότε θα κατορθώσει να αποβάλει την καταναλωτική μανία, την απληστία και θα δώσει άλλες προτεραιότητες στη ζωή του

· Κοινωνικοπολιτικός τομέας : α) συμμετοχή στα κοινά – θα οδηγήσει στην αναβάθμιση της πολιτικής ζωής και στον περιορισμό της πολιτικής αλλοτρίωσης, β) άσκηση ελέγχου στην ηγεσία, γ) σύναψη υγιών – ουσιαστικών διαπροσωπικών σχέσεων, αναθέρμανση της ψυχικής επικοινωνίας των ανθρώπων με βάση τον ειλικρινή διάλογο, την αμεσότητα και την προσέγγιση του ψυχισμού των άλλων, οι φιλικές συντροφιές αποτελούν μέσο και κίνητρο βελτίωσης του χαρακτήρα μας αφού θα φτάσουμε στην αυτογνωσία, στον αυτοπροσδιορισμό και στην ετερογνωσία, δ) ένταξη σε κοινωνικοπολιτικές ομάδες, συλλόγους

· Πολιτιστικός τομέας : α) επαφή με την τέχνη, παρακολούθηση θεάτρου, κινηματογράφου, παρακολούθηση διαλέξεων, β) συμμετοχή σε καλλιτεχνικές δραστηριότητες, γ) επαφή με τη φύση για να ξαναβρεί το άτομο την ψυχική του ηρεμία και γαλήνη που χάθηκαν στο λαβύρινθο των πολύβουων μεγαλουπόλεων, δ) συμμετοχή σε συναυλίες, ε) ατομικά – ομαδικά παιχνίδια, αθλητισμός χωρίς ανταγωνιστικό πνεύμα που οδηγεί στη χαλάρωση, στην εκτόνωση και στην αποσυμπίεση από το καθημερινό άγχος, στ) επισκέψεις σε μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους, ζ) τουρισμός στο εσωτερικό της χώρας και το εξωτερικό, γνωριμία με άλλους πολιτισμούς, τρόπους ζωής, έργα τέχνης, μνημεία, η) στροφή στην παράδοση και άντληση ανθρωπιστικών στοιχείων, θ)ενασχόληση με μορφές ατομικής έκφρασης, η αυτοέκφραση αποτελεί βασική διέξοδο στα σημερινά αδιέξοδα που επισωρεύει η κοινωνία μας

· Δημιουργία πολιτιστικής υποδομής με κέντρα που θα καλύπτουν τις πολλαπλές πολιτιστικές ανάγκες των νέων ανθρώπων και θα τους δίνουν τη δυνατότητα ανάπτυξης των δημιουργικών ικανοτήτων και ταλέντων τους.

· Τα ΜΜΕ πρέπει να ενισχύσουν με πολιτιστικές εκπομπές τη διάθεση για γνώση, δημιουργία και πρωτοβουλία.

ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΜΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ – ΝΟΘΗΣ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΟΥΣΙΑΣ ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗΣ

· Παθητική θέαση των προγραμμάτων της τηλεόρασης.

· Χουλιγκανισμός αντί για άθληση.

· Εμμονή σε εκτονωτικές μορφές διασκέδασης και μόνο (π.χ. μπαρ, κλαμπ).

· Χαρτοπαιξία, αλκοόλ, ακόμη και μορφές αντικοινωνικής συμπεριφοράς (π.χ. βία, εγκληματικότητα, ναρκωτικά).

· Βιομηχανοποιημένοι τρόποι εκμετάλλευσης του ελεύθερου χρόνου.

· Υπερκατανάλωση υλικών αγαθών ακόμη και στον ελεύθερο χρόνο, οπότε αυτός εμπορευματοποιείται και υποβαθμίζεται.

· Σύναψη επιφανειακών – επιδερμικών σχέσεων με τους συνανθρώπους μας.

· Ανάγνωση ευτελών εντύπων.

· Πλήρης αδράνεια στον ελεύθερο χρόνο. Στο όνομα της ανάπαυσης αρκετοί φτάνουν στο άλλο άκρο, την πλήρη παθητικοποίηση και απραξία, που μόνο δημιουργική δεν είναι.

· Υπερεντατικοποίηση της εργασίας, ενασχόληση με επαγγελματικά θέματα και στον «υποτιθέμενο» ελεύθερο χρόνο. Όταν ο τελευταίος αποκτά χρησιμοθηρική σκοπιμότητα, παύει να είναι πραγματικά ελεύθερος χρόνος.

· Απομάκρυνση από αληθινές μορφές τέχνης, επαφή μόνο με εμπορευματοποιημένες και τυποποιημένες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης, δηλαδή με μορφές μαζικής κουλτούρας.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΜΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ.

Η νόθα ψυχαγωγία επιδρά αλλοτριωτικά στην προσωπικότητα του ανθρώπου. Πιο συγκεκριμένα οδηγεί :

· στην παθητικοποίηση

· στο άγχος και την πλήξη

· στην αντιπνευματικότητα και τον πνευματικό μαρασμό

· στη μαζοποίηση

· στην αναπαραγωγή της μοναξιάς – έλλειψη επικοινωνίας

· στην εξασθένιση της κριτικής – επιλεκτικής ικανότητας

· στον εθισμό της ποσότητας και όχι της ποιότητας που προσφέρει η αισθητική απόλαυση

· στην αλλοίωση του αισθητικού κριτηρίου

· στην αναπαραγωγή της κυρίαρχης ιδεολογίας

· στον εφησυχασμό

· στη φυγή από την κοινωνική πραγματικότητα – ασφαλιστική δικλείδα εκτόνωσης των κρίσεων και της κοινωνικής δυσαρέσκειας, προετοιμασία για ακόμα μια αλλοτριωτική και ανιαρή μέρα εργασίας.

ΈΛΛΕΙΨΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ.

Εξοικονομώντας ο σύγχρονος άνθρωπος διαρκώς χρόνο για τις συνεχώς πολλαπλασιαζόμενες ανάγκες του, δε βρίσκει ελεύθερο χρόνο, για να επικοινωνήσει, να συνομιλήσει με το διπλανό του, το συνάνθρωπό του. Δημιουργεί σχέσεις συμβατικές, επιφανειακές, εφήμερες, που τις διεκπεραιώνει μάλιστα με λόγο σπασμωδικό και ανέκφραστο. Για παράδειγμα, εντάσσει τις επικοινωνιακές του στιγμές σ’ έναν αυστηρό προγραμματισμό, ώστε να μη χαθεί «πολύτιμος» χρόνος στην προσπάθειά του να εργαστεί περισσότερο, για να ικανοποιήσει τις αυξανόμενες επιθυμίες του. Έτσι, μηχανοποιεί, προκατασκευάζει και τον αυθορμητισμό της επικοινωνίας του με το συνάνθρωπο του. Μάλιστα, όταν οι διάφορες βιομηχανίες συμφερόντων τον έχουν υπερφορτώσει με επιθυμίες τις οποίες δεν προλαβαίνει να εκπληρώσει, τότε ο σύγχρονος άνθρωπος διεκπεραιώνει τις επαφές του με το συνάνθρωπο απρόσωπα, με τη χρήση του τηλεφώνου ή του ηλεκτρονικού υπολογιστή, καθιστώντας πλέον την επαφή απόμακρη, τυπική και ανούσια.

ΈΛΛΕΙΨΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ.

Η ποιότητα ζωής κατακτάται από ολοκληρωμένες προσωπικότητες και ολοκληρωμένος ως προσωπικότητα είναι εκείνος ο οποίος έχει ομαλή σχέση με τον εαυτό του, ομαλή σχέση με τους συνανθρώπους του και ομαλή σχέση με τη φύση. Ο σύγχρονος άνθρωπος, επειδή κατά τις λιγοστές ελεύθερες ώρες του ούτε το πνεύμα του ανανεώνει ούτε την ψυχική του γαλήνη και ηρεμία δεν απολαμβάνει – πιεσμένος να ικανοποιήσει τις πολλαπλασιαζόμενες επιθυμίες του εκτονώνεται στις ελεύθερες ώρες του με νόθους τρόπους ψυχαγωγίας, οι οποίοι τον φθείρουν παρά τον ξεκουράζουν – ούτε τις σωματικές του δυνάμεις αξιοποιεί – αντίθετα τις εντατικοποιεί στο κυνήγι της ικανοποίησης των επιθυμιών του (υλικών κυρίως) και τις καταστρέφει – δεν μπορεί να κατακτήσει την ποιοτική ζωή. Και τούτο γιατί διαταράσσει την ομαλή σχέση με το πνεύμα του, την ψυχή του, το σώμα του, τον εαυτό του δηλαδή και απομακρύνεται από το πρώτο γνώρισμα της ποιοτικής ζωής. Όμως, ο σύγχρονος άνθρωπος με το να διασκεδάζει κατά το λιγοστό ελεύθερο χρόνο του συμβατικά, επίπλαστα, ευκαιριακά σε μαζικές αλλά απρόσωπες ψυχαγωγικές εκδηλώσεις, δεν ανοίγεται, δεν εκφράζεται και έτσι δεν αναπτύσσονται σχέσεις οικείες, γνώριμες, ζεστές. Και ακόμη μέσα στα υπερύψηλα σημερινά οικοδομήματα, μέσα στις τσιμεντένιες πόλεις, ο σύγχρονος άνθρωπος εγκλωβίζει και άλλο τον περιορισμένο ελεύθερο χρόνο του.

Η ΠΙΕΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ.

· Οδήγησε στην εκμηχάνιση της παραγωγικής διαδικασίας και μείωσε θεωρητικά το χρόνο εργασίας, στην πραγματικότητα, όμως, του περιόρισε δραστικά τον ελεύθερο χρόνο με τις αυξημένες απαιτήσεις για ενημέρωση, κατάρτιση κλπ. Ο σύγχρονος άνθρωπος χρειάστηκε να γίνει πιο αποδοτικός από τους προγενέστερους. Αυτή η αύξηση της απόδοσης του στο χώρο εργασίας συνεπάγεται την προσπάθεια να αναλάβει περισσότερες δραστηριότητες, οι οποίες απαιτούν πολύ περισσότερο χρόνο για την υλοποίησή τους, γεγονός που τον αναγκάζει να περιορίζει τις ελεύθερες ώρες του και να νιώθει ότι του λείπει ο ελεύθερος χρόνος. Έτσι ο σύγχρονος άνθρωπος αναλώνεται πλέον στους χώρους εργασίας για να γίνεται περισσότερο παραγωγικός, να μεγαλώνει η αγοραστική του δύναμη (αφού ανταμείβεται με περισσότερα χρήματα για την αύξηση της απόδοσής του), για να μπορεί να γίνει περισσότερο καταναλωτικός ώστε να κινεί τα «γρανάζια» της «βιομηχανικής» φιλοσοφίας της εποχής μας, που έχει ως δόγμα το τρίπτυχο «περισσότερη δουλειά – μεγαλύτερη αμοιβή – περισσότερη κατανάλωση», το οποίο όμως έχει ως αντίτιμο την κονιορτοποίηση του ελεύθερου χρόνου του. Με άλλα λόγια ο σύγχρονος άνθρωπος ξεπουλά τον ελεύθερο χρόνο και συνακόλουθα τον εαυτό του – γιατί ο ελεύθερος χρόνος είναι ο χρόνος που πρέπει να αφιερώσουμε στον εαυτό μας – στις «βιομηχανίες» της εποχής μας, οι οποίες τον θέλουν υπηρέτη στα συμφέροντά τους.

· Αυξάνει το άγχος και επιβαρύνει τη γενικότερη ψυχολογική κατάσταση του ατόμου.

· Αλλάζει τον τρόπο και γεννά νέα είδη περιοδικής εργασίας (ταχυμεταφορείς προϊόντων κ.α.).

· Άλλαξε γενικότερα τη ζωή του ανθρώπου, αφού δεν του αφήνει περιθώρια για οποιαδήποτε άλλη απασχόληση.

· Ο τόπος εργασίας έχει απομακρυνθεί από την κατοικία, αλλά και η απόσταση ανάμεσα στα δύο συνεχώς αυξάνεται και καταντά βασανιστική να διανυθεί λόγω των έντονων κυκλοφοριακών προβλημάτων στις πόλεις. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι με τις άγονες μετακινήσεις δίνουμε πίσω ένα μεγάλο μέρος από τις ώρες που η τεχνολογία και ο νόμος μας έχει χαρίσει.

Η ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ Η ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ

Με παραφορτωμένο τον ελεύθερο χρόνο του ο σύγχρονος άνθρωπος αφιερώνει ελάχιστες στιγμές για την ψυχαγωγία του. Και τούτο γιατί συμπιεσμένος και αγχωμένος να ικανοποιήσει τις πολλαπλασιαζόμενες επιθυμίες του, στον ελάχιστο χρόνο που του απομένει αποζητά την εκτόνωση. Αυτή ταυτίζεται με τη μηχανική, την προσωρινή αποδέσμευση της πίεσής του με την οινοποσία, το ξενύχτι, την παρακολούθηση τηλεόρασης, τη βίντεο-ξεκούραση και άλλους νόθους τρόπους ψυχαγωγίας, που τον εξαντλούν ή τον παθητικοποιούν. Ο άνθρωπος εκτονώνεται μόνο και δεν αναζωογονείται, ετεροκατευθύνεται (οι εκδηλώσεις πλήρωσης του χρόνου του δεν είναι δικές του, αλλά είναι επιταγές, κελεύσματα των «βιομηχανιών» του ελεύθερου χρόνου), τυποποιείται, μαζοποιείται (οι επιλογές του είναι απρόσωπες, είναι της μόδας και δεν είναι ατομικές). Αντίθετα όταν ο σύγχρονος άνθρωπος ψυχαγωγείται γνήσια, τότε καλλιεργείται, σμιλεύεται, εκλεπτύνεται, ανανεώνεται.

ΝΕΟΙ ΚΑΙ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ

«Ο τρόπος ψυχαγωγίας των ανθρώπων κάθε εποχής, και ιδιαίτερα των νέων, βρίσκεται σε συνάρτηση με τις δυνατότητες που παρέχει κάθε φορά η κοινωνία, τις διεξόδους και τις λύσεις που προσφέρει στα αναφυόμενα προβλήματα και παράλληλα αντανακλά το πολιτισμικό επίπεδο, δηλαδή το περιεχόμενο της σκέψης, των αναζητήσεων και των τέρψεων

των εν λόγω ατόμων και σκιαγραφεί την ίδια την εικόνα τους. Αυτό σημαίνει πώς ο τρόπος ψυχαγωγίας είναι ο καθρέπτης μιας κοινωνίας. Στις βιομηχανικές κοινωνίες υπάρχει αφθονία «προτάσεων» και ποικιλία εναλλακτικών λύσεων. Στις αναπτυσσόμενες κοινωνίες οι επιλογές είναι συνήθως περιορισμένες και ως ένα βαθμό καθηλωμένες σε παλιά πρότυπα

ψυχαγωγίας. Οπωσδήποτε η δυνατότητα αξιοποίησης των νέων μέσων ψυχαγωγίας φανερώνει την καλλιέργεια των ανθρώπων. Αυτό σημαίνει ότι η ουσιαστική ψυχαγωγία δεν βρίσκεται πάντα στα άφθονα μέσα διασκέδασης αλλά εξαρτάται από τον τρόπο, με τον οποίο τα διάφορα αυτά μέσα - ακόμη και όταν είναι ελάχιστα και πρωτόγονα μπορούν να αποβούν χρήσιμα. Σήμερα οι νέοι έχουν εκπληκτικά μέσα π.χ. για να ακούνε μουσική και τραγούδια, αλλά δεν ξέρουν να τραγουδήσουν, το πολύ που μπορούν είναι να ψελλίσουν μερικές μουσικές φράσεις. Επίσης το τραγούδι μπορεί να γίνει ένας άμεσος ή έμμεσος τρόπος προβολής των ναρκωτικών, κάποιων αντικοινωνικών συμπεριφορών και ψυχοφθόρων ιδεολογιών. Επηρεάζει όχι μόνο τη γλώσσα αλλά και τη σκέψη των νέων. Αυτό εξηγεί γιατί το λεξιλόγιο της νεολαίας βρίθει από ξενικά στοιχεία. Οι νέοι, όμως, για να μπορούν να αισθάνονται νέοι, χρειάζονται ένα νεανικό τρόπο ψυχαγωγίας, που να τονώνει το δυναμισμό τους και να ενισχύει την φρεσκάδα τους. Άλλωστε, πραγματικός στόχος της ψυχαγωγίας είναι η αγωγή της ψυχής, η διάπλαση που οδηγεί στη βαθμιαία προαγωγή του ατόμου. Ψυχαγωγία δεν σημαίνει οπωσδήποτε η κάλυψη του ελεύθερου χρόνου με ασχολίες που διαμορφώνουν ένα χαμηλό ήθος και μια ατελή ή ευτελή προσωπικότητα. Σήμερα μέσα στο γενικότερο πλαίσιο μιας καταναλωτικής κοινωνίας ακόμη και η διασκέδαση έγινε καταναλωτικό προϊόν που αγοράζεται και πουλιέται. Η λεγόμενη «βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου», χρησιμοποιώντας τις τεχνικές του Marketing, επιβάλλει στους νέους ορισμένα στερεότυπα συμπεριφοράς, όσον αφορά τον τρόπο ψυχαγωγίας. Οι νέοι, για να μην απομονωθούν από τους συνομιλητές τους, αναγκάζονται να τα αποδεχτούν. Από τις ψυχαγωγικές εκδηλώσεις τους λείπει ο αυτοσχεδιασμό ς, ο αυθορμητισμός, η γνησιότητα. Η ετεροκατευθυνόμενη

διασκέδαση δεν ικανοποιεί τις βαθύτερες ανάγκες των νέων, αφού πρωταρχικά μέσω αυτής αποσκοπείται η εξασφάλιση του κέρδους. Γι' αυτό άλλωστε αντιμετωπίζει τους νέους σαν οικονομικά μεγέθη και όχι σαν αυτόνομες προσωπικότητες, με ανεπτυγμένη κρίση, βούληση και ευαισθησία. Η ψυχαγωγία από αγωγή της ψυχής γίνεται αγωγή προς κατανάλωση. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο νέος συχνά κυριεύεται από μία παθητικότητα. Οι διάφορες μορφές ψυχαγωγίας, όπως ο χορός και το τραγούδι, δεν λειτουργούν ως ερεθίσματα, που θα τον προτρέψουν να εκφραστεί με ένα δικό του δυναμισμό και δημιουργικό τρόπο ψυχαγωγίας. Αντίθετα, τον ωθούν σε μία παθητική στάση ζωής, σε πανομοιότυπες μορφές διασκέδασης που τον διδάσκουν απάθεια και αδιαφορία. Απ' όλα αυτά διαπιστώνουμε ότι ο σύγχρονος τρόπος ψυχαγωγίας δεν εξαρτάται σε μεγάλο ποσοστό από τη θέληση των ίδιων των νέων. Απλά τους μεταβάλλει σε άκριτους δέκτες απολαύσεων. Μέσω της ελεγχόμενης ψυχαγωγίας περνούν και οι νέοι τρόποι εξάρτησης. Και επειδή οι νέοι όλου του κόσμου αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα, ρέπουν προς ένα ενιαίο τρόπο διασκέδασης, που οδηγεί στην απο-εθνικοποίηση των λαών και στην αποκοπή της νεολαίας από την εθνική της κουλτούρα» . Ιδιαίτερα τα παιδιά πρέπει να στρέφονται και να απολαμβάνουν τη γνήσια ψυχαγωγία επειδή α) λόγω ηλικίας και φύσης διαθέτουν περίσσιο φορτίο ενεργητικότητας και, αν δεν τη διοχετεύσουν σε δημιουργικούς τρόπους έκφρασης μέσα από υγιείς μορφές ψυχαγωγίας,

υπάρχει άμεσος κίνδυνος να καταλήξουν σε αντικοινωνικές εκδηλώσεις, β) διανύουν μία περίοδο της ζωής τους, όπου τίθενται οι βάσεις για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας τους. Γι' αυτό η επαφή με τη γνήσια ψυχαγωγία είναι απαραίτητη ώστε να καλλιεργηθούν πνευματικά, ψυχικά, κοινωνικά, γ) έχουν την τάση να μιμούνται άγονα τα διάφορα πρότυπα που τους προβάλλονται από ποικίλους φορείς. Είναι λοιπόν σαφές ότι για να αποφύγουν τα αρνητικά πρότυπα, πρέπει να στραφούν στη γνήσια ψυχαγωγία.

Τρόποι για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της ψυχαγωγίας των νέων

1. Η οικογένεια να

·         παρέχει κίνητρα και ερεθίσματα για γνήσια ψυχαγωγία

·         εθίζει σε μορφές γνήσιας ψυχαγωγίας (συντροφιές, διάβασμα, επαφή με τη φύση)

·         αναπτύσσει το διάλογο, ώστε ο νέος να επικοινωνεί δημιουργικά με τους συνανθρώπους του.

2. Η εκπαίδευση να

·         προβλέπει στα αναλυτικά προγράμματα και να δημιουργεί προϋποθέσεις, ώστε οι νέοι να εκφράζουν τις κλίσεις και τις δεξιότητές τους

·         να καλλιεργεί την αγάπη για το βιβλίο με καλογραμμένα διδακτικά εγχειρίδια και ενημέρωση για κατάλληλα αναγνώσματα

·         φέρνει τους νέους από νωρίς σε επαφή με τις καλές τέχνες και συμβάλλει στην αισθητική αγωγή τους.

·         οργανώνει επισκέψεις σε μουσεία και σε άλλου είδους πολιτισμικές δραστηριότητες (συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις)

3. Οι καλλιτέχνες να

·         δημιουργούν πραγματικά έργα τέχνης, ώστε να ανταποκρίνονται στο μορφωτικό και παιδαγωγικό τους ρόλο

·         μη λειτουργούν στο πνεύμα του σύγχρονου καταναλωτισμού

·         αποφεύγουν τους ελιτίστικους και ακατάληπτους τρόπους έκφρασης που απομακρύνουν τους νέους από την τέχνη

4. Η πολιτεία να

·         χορηγεί χρήματα για ίδρυση βιβλιοθηκών, θεάτρων, χώρων άθλησης, πολιτιστικών κέντρων για μόρφωση, δημιουργική αναζήτηση και εκτόνωση

·         ενισχύσει τους πολιτιστικούς συλλόγους, γεγονός που θα βοηθήσει στην πολιτιστική δραστηριοποίηση των νέων και στην δημιουργική επαφή με τις τοπικές παραδόσεις

·         ελέγχει την ποιότητα της παρεχόμενης από τα ΜΜΕ ψυχαγωγίας

·         δημιουργήσει αθλητικούς (στάδια, γυμναστήρια με ελεύθερη είσοδο) και πολιτιστικούς χώρους (θέατρα, σχολές χορού, ωδεία, βιβλιοθήκες).

·         αναβαθμίσει και την καλλιτεχνική δραστηριότητα σε περιοχές που μειονεκτούν εξαιτίας γεωγραφικών και οικονομικών ανισοτήτων.

5. Απαραίτητα είναι τα ταξίδια, για γνωριμία με άλλους λαού ς και πολιτισμούς που θα καλλιεργήσουν ένα κλίμα ειρήνης και φιλίας, θα συμβάλλουν στη δημιουργική αφομοίωση ξένων στοιχείων και θα διευρύνουν τους πνευματικούς ορίζοντες.

6. Οι νέοι πρέπει να έρχονται σε επαφή με τη φύση για εκτόνωση από το άγχος και το εξοντωτικό ωράριο εργασίας, ανάκτηση ευεξίας και πνευματικής διαύγειας, επικοινωνία με το πρωταρχικό στοιχείο γνώσης.

7. Η ενασχόληση με τον αθλητισμό για εκτόνωση από τις καθημερινές υποχρεώσεις.

8. Η καλλιέργεια των κλίσεων και των δεξιοτήτων, ώστε να αναπληρώνεται το δημιουργικό κενό που αφήνει η εξειδίκευση στη σύγχρονη κοινωνία και να ολοκληρώνεται η πολυσύνθετη προσωπικότητα του ατόμου.

9. Η ανάπτυξη της κοινωνικότητας των νέων, που οδηγεί σύσφιγξη των ανθρώπινων δεσμών, στην ανάπτυξη καλύτερων ανθρώπινων σχέσεων και στην καταπολέμηση της μοναξιάς και της αποξένωσης.

10. Γενικότερη πνευματική καλλιέργεια από τη νεανική ηλικία, ώστε ο νέος να καταστεί ικανός να επιλέγει σωστούς τρόπους ψυχαγωγίας.

ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΟΔΗΓΗΘΗΚΑΜΕ ΣΤΑ ΣΗΜΕΡΙΝΑ «ΤΑΧΥΦΑΓΕΙΑ» ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΨΥΧΙΣΜΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

·         Η εντατικοποίηση της εργασίας, ο άνθρωπος φορέας πολλών ρόλων αλληλοσυγκρουόμενων, διεξάγει έναν «αγώνα δρόμου ενάντια στον εαυτό του». Δεν έχει την πολυτέλεια να επιστρέφει στο σπίτι του το μεσημέρι και να απολαμβάνει με ηρεμία και χωρίς άγχος το φαγητό του.

·         Το συνεχές ωράριο εργασίας στα περισσότερα κράτη.

·         Το σπίτι κατάντησε «κέντρο διερχομένων» και «ξενοδοχείο ύπνου». Όλες οι βασικές δραστηριότητες, φαγητό, διασκέδαση λαμβάνουν χώρα εκτός σπιτιού.

·         Η κρίση της οικογένειας, των θεσμών, των αξιών και των ανθρώπινων σχέσεων, που αποδυνάμωσαν την αξία του τελετουργικού, όπως κάποτε, οικογενειακού τραπεζιού.

·         Η επιδερμικότητα των σχέσεων, τα γεύματα που είναι σύντομα, τυπικά, επαγγελματικά, χρησιμοθηρικά.

Οι Έλληνες είναι φύσει εξωστρεφείς, κοινωνικοί, πρόσχαροι. Αυτές οι εκφάνσεις του ψυχισμού τους περιορίζονται, αναστέλλονται και καταπιέζονται στα σύγχρονα ταχυφαγεία, όπου δεν μπορούν να αναπτύξουν την κοινωνικότητά τους διότι ούτε το περιβάλλον ούτε ο περιορισμένος χρόνος που τους δίνεται ευνοεί την εκδήλωσή τους. Έτσι σταδιακά

οδηγούμαστε στην αλλοτρίωση, στην ψυχρότητα και στην τυπικότητα και καταργείται ο αυθορμητισμός και ο συναισθηματισμός που χαρακτήριζε τις σχέσεις μας.

ΧΡΟΝΟΒΟΡΑ ΕΠΟΧΗ – ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΓΡΗΓΟΡΩΝ ΡΥΘΜΩΝ

Αίτια επικράτησης γρήγορων – έντονων ρυθμών

- Ο βιομηχανοποιημένος τρόπος ζωής στις σημερινές τεχνοκρατικές κοινωνίες οδηγεί το σύγχρονο άνθρωπο σε ιδιαίτερα γρήγορους και εντατικοποιημένους ρυθμούς.

- Η ειδίκευση συντελεί επίσης στη γρήγορη επιτέλεση διαφόρων εργασιών και επιβάλλει επίσης ταχείς ρυθμούς.

- Η δυναμική εισβολή των H/Υ σ' όλους σχεδόν τους τομείς της ζωής μας σε συνδυασμό με τον καταιγισμό πληροφοριών που δεχόμαστε απ' το διαδίκτυο μας έχουν μετατρέψει σ' άλογα κούρσας, που τρέχουν συνεχώς με στόχο να αφομοιώσουν όσο γίνεται περισσότερες πληροφορίες και να βρίσκονται μέσα στο πνεύμα της εποχής τους.

- Το υπερκαταναταλωτικό πνεύμα, που επικρατεί σήμερα και που πυροδοτείται έντονα απ' τη διαφήμιση οδηγεί το σημερινό άνθρωπο στο αέναο κυνήγι χρήματος και υλικών αγαθών, προκειμένου να καλύψει τις υλικές ανάγκες του που διαρκώς διογκώνονται. Υπερεργάζεται, τρέχει και αγωνιά να γίνει πλουσιότερος.

- Γενικά τα ΜΜΕ έχουν εδραιώσει την εξουσία τους και ασκούν εντονότατη επίδραση στη ζωή του ανθρώπου και στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του. Ο καταιγισμός των μηνυμάτων παρασύρει το σύγχρονο άνθρωπο σ' έναν εξαιρετικά ταχύρρυθμο τρόπο ζωής.

- Οι αυξημένες απαιτήσεις στο χώρο εργασίας και ο τεράστιος ανταγωνισμός στο δημόσιο, αλλά κυρίως στον ιδιωτικό τομέα είναι οξύς (σύγχρονες κεφαλαιοκρατικές κοινωνίες). Γι' αυτό οι εργαζόμενοι καλούνται να συρρικνώσουν τον ελεύθερο χρόνο τους και το χρόνο που αφιερώνουν στην οικογένειά τους.

- Οι κοινωνίες είναι σήμερα σύνθετες και πολύπλοκες (κοινωνίες των μεγαλουπόλεων) με πολλούς και αλληλοσυγκρουόμενοι)ς ρόλους για τα μέλη τους, μακριά απ' τη φύση και την ηρεμία, οδηγώντας τους σημερινούς πολίτες στη βίωση ενός πολύ γρήγορου ρυθμού ζωής με διαρκές άγχος.

- Οι φορείς κοινωνικοποίησης ενισχύουν το φαινόμενο. Οι γονείς δίνουν αρνητικό πρότυπο στα παιδιά τους κυνηγώντας διαρκώς το χρόνο και τα πολλά υλικά αγαθά στην καθημερινότητά τους ενώ και το σχολείο ειδικά στο λύκειο, εντάσσει τους μαθητές σ' ένα πρόγραμμα uπερεντατικοποίησης των σπουδών τους με στόχο την κατάκτηση μιας θέσης στο πανεπιστήμιο.

Συνέπειες από την επικράτηση των γρήγορων ρυθμών ζωής

- Συχνά ο άνθρωπος δεν προλαβαίνει να επεξεργαστεί και να κατανοήσει τα μηνύματα που τον βομβαρδίζουν, γι' αυτό οδηγείται στη σύγχυση και τη μαζοποίηση ή τον αποπροσανατολισμό. Τα ΜΜΕ μέσα απ' αυτούς τους ταχύτατους ρυθμούς προωθούν πιο αποτελεσματικά την παραπληροφόρηση και την προπαγάνδα σε βάρος των πολιτών.

- Το άτομο δεν έχει ηρεμία για ενδοσκόπηση και αυτοκριτική, ενώ χάνει το αληθινό νόημα και τις υψηλές αξίες μέσα στους γρήγoρoυς ρυθμούς της ζωής. Βυθίζεται στο άγχος, στερείται τον ελεύθερο χρόνο και όταν τον έχει εκτονώνεται.

- Η υπoδoύλωση του ανθρώπου στους γρήγορους ρυθμούς και τις μεγάλες απαιτήσεις τον αποξενώνουν απ' τους υπόλοιπους. Οι σχέσεις γίνονται απρόσωπες ή στείρα ανταγωνιστικές, στην προσπάθεια του καθενός να ξεπεράσει το διπλανό του σε χρήμα και υλικά αγαθά.

- Μέσα σ' αυτούς τους γρήγορους ρυθμούς ο πολίτης λησμονεί τις πολιτικές υποχρεώσεις του, αδιαφορεί για τα κοινά και μην προλαβαίνοντας να εμβαθύνει στα πολιτικά δρώμενα και να διαμορφώσει άποψη οδηγείται εύκολα στη δημαγωγία.

- Υπερεργασία - κόπωση - τυποποίηση της εργασίας και τελικά της ίδιας της ζωής - μηχανοποίηση του ίδιου του ανθρώπου και αλλοτρίωσή του - προβλήματα υγείας.

1. - Οι γρήγοροι ρυθμοί της ζωής τον απομακρύνουν από μορφές δημιουργικής ψυχαγωγίας, από την ποιοτική τέχνη, ακόμη και από την ίδια την παράδoση αφού ο άνθρωπος μετατρέπεται σε θύμα της ταχύρρυθμης τεχνοκρατικής κοινωνίας και του υλιστικού της προτύπου και απομακρύνεται από πνευματικές αξίες, όπως η παράδοση.

AΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Προσδιορισμός της έννοιας

Τα ανθρώπινα δικαιώματα

v   πηγάζουν από τη φυσική υπόσταση του ανθρώπου

v   συνιστούν το ουσιωδέστερο συστατικό των αρχών του ανθρωπισμού

v   οριοθετούν τις υποχρεώσεις των ισχυρών έναντι των ασθενέστερων σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο νομιμότητας

v   αποτελούν τη βάση του ανθρώπινου πολιτισμού.

Με άλλα λόγια, είναι τα καταγεγραμμένα και κοινώς αποδεκτά φυσικά δίκαια του ανθρώπου, οι κατακτηθείσες στην πορεία του ανθρωπίνου γένους ατομικές, πολιτικές και κοινωνικές ελευθερίες. Είναι προϊόν των κοινωνικών αγώνων του ανθρώπου για μια αξιοπρεπή ζωή χωρίς φόβο και στέρηση και έχουν ως στόχο την επιβολή των αντίστοιχων υποχρεώσεων στους ισχυρούς. Υπήρξαν και είναι αποτέλεσμα των διαρκών διεκδικήσεων του ανθρώπου μέσα από τις μεγάλες εξεγέρσεις και τις ειρηνικές επαναστάσεις για μια ανθρώπινη ζωή.

Διάκριση Δικαιωμάτων

1η γενιά: ατομικά και πολιτικά

Είναι απόρροια του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, καθορίζουν την προστασία του ατόμου-πολίτη και περιορίζουν την εξουσία των ισχυρών και του κράτους (π.χ. το δικαίωμα στη ζωή, ελευθερία, ισότητα, το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι).

2η γενιά: οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά

Είναι αποτέλεσμα των μεγάλων κοινωνικών επαναστάσεων του εικοστού αιώνα και αντίβαρο στην ανθρώπινη εκμετάλλευση που συντελέστηκε με τη βιομηχανική επανάσταση, προστατεύουν τον άνθρωπο από τη στέρηση και καθορίζουν ένα κράτος πρόνοιας και δικαίου απέναντι σε κάθε κοινωνική ομάδα (π.χ. το δικαίωμα στην παιδεία, την εργασία, η εξασφάλιση ενός επαρκούς βιοτικού επιπέδου).

3η γενιά: τα δικαιώματα στο ανθρώπινο περιβάλλον

Ρυθμίζουν τα δικαιώματα του ανθρώπου μέσα από την προσφάτως διαμορφωθείσα πραγματικότητα της παγκοσμιοποίησης, της τεχνολογικής εξέλιξης, της βιοϊατρικής και των νέων θεσμών και αναγκών για περαιτέρω προστασία του ανθρώπου μπροστά στις νέες εξελίξεις. Όλα αυτά τα δικαιώματα αποτελούν τον πυρήνα της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (10 Δεκεμβρίου 1948), τον καταστατικό χάρτη του Ο.Η.Ε., και προστατεύονται από τους διεθνείς οργανισμούς και τις ανάλογες νομοθεσίες.

Η σημασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

• Θεωρούνται ζωτικά για την ευημερία και την ευτυχία κάθε ανθρώπου και διασφαλίζουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

• Είναι παγκόσμια και αδιαίρετα. Όλοι οι άνθρωποι θα πρέπει να απολαμβάνουν όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα, οποιαδήποτε στιγμή, σε οποιαδήποτε γωνιά της γης και κανένα δικαίωμα δε θεωρείται σημαντικότερο από κάποιο άλλο. Με αυτόν τον τρόπο, διαμορφώνεται ένα διεθνές πλαίσιο προστασίας και σεβασμού του ανθρώπου με μοναδικό κριτήριο την ανθρώπινη ιδιότητά του.

• Μέσω του Ο.Η.Ε. τα ανθρώπινα δικαιώματα κατοχυρώνονται ως παγκόσμια αξία, η προστασία τους ανατίθεται στη διεθνή κοινότητα, στην οποία λογοδοτούν όλα τα κράτη, και παύουν να αποτελούν εσωτερική υπόθεση κάθε κράτους και κάθε κυβέρνησης. Παράλληλα, ο Ο.Η.Ε. αναγορεύεται παγκόσμιος θεσμικός προστάτης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η Οικουμενική Διακήρυξη καθίσταται «μήτρα» για την κυοφορία του διεθνούς νομοθετικού πλέγματος, από όπου πηγάζουν όλα τα συντάγματα και οι νομοθεσίες.

• Θεμελιώνουν την ελευθερία, τη δικαιοσύνη, την ισότητα και την ειρήνη σε παγκόσμιο επίπεδο και, γενικότερα, προάγουν τον πολιτισμό.

• Διασφαλίζουν την έννομη τάξη, προασπίζουν την κοινωνική ευρυθμία και προσφέρουν αίσθημα ασφάλειας και υγιές κίνητρο στους πολίτες του κόσμου για πρόοδο και πολιτισμό.

• Κατοχυρώνουν το σεβασμό για κάθε ανθρώπινο πλάσμα και καταπολεμούν τις διακρίσεις, την ανισότητα, την αναξιοκρατία, το φόβο και τη στέρηση.

• Λυτρώνουν τον κόσμο από τον τρόμο, την αθλιότητα και τη βαρβαρότητα και δημιουργούν ένα διεθνές καθεστώς δικαίου.

Καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

α. Φαινόμενα καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

v    Η απαξίωση της ανθρώπινης ζωής (θύματα από εμφύλιες συρράξεις και πολέμους, η θανατική ποινή, οι εξωδικαστικές εκτελέσεις, οι γενοκτονίες και οι εθνοκαθάρσεις, η παιδική θνησιμότητα, οι θάνατοι από πείνα, η έλλειψη πόσιμου νερού ή ασθένειες στον Τρίτο Κόσμο ).

v     Η στέρηση βασικών δικαιωμάτων από ομάδες πληθυσμού και ο κοινωνικός αποκλεισμός τους. Εξαιτίας της άνισης κατανομής του χρήματος, της ελλιπούς μόρφωσης και της απουσίας κρατικών δικτύων υποστήριξης, υπάρχει μερίδα του πληθυσμού που είναι κοινωνικά αποκλεισμένη, αφού στερείται τα βασικά αγαθά - ανάπηροι, αποφυλακισμένοι, τοξικομανείς, φυλετικές ή θρησκευτικές μειονότητες, μακροχρόνια άνεργοι.

v     Οι διακρίσεις εις βάρος ατόμων για τις πεποιθήσεις τους, την εθνική τους προέλευση, τη γλώσσα, τη θρησκεία τους, το χρώμα τους ή το φύλο τους (κοινωνικός ρατσισμός, υποβαθμισμένη θέση της γυναίκας, περιθωριοποίηση μειονοτήτων).

v     Οι πρόσφυγες, οι οικονομικοί μετανάστες και η άθλια περιπλάνησή τους σε όλο τον πλανήτη. Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού στην Ανατολική Ευρώπη, υφίστανται οικονομική εκμετάλλευση, βιώνουν την καχυποψία και την περιθωριοποίηση από τους ντόπιους, ζουν σε άσχημες συνθήκες, υφίστανται θρησκευτική καταπίεση, έχουν ελάχιστες εκπαιδευτικές ευκαιρίες.

v     Το χαμηλό βιοτικό επίπεδο, που διογκώνει τη φτώχεια και την πείνα (κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες, τις οποίες οι οικονομικά ισχυρές χώρες εκμεταλλεύονται προωθώντας με κάθε μέσο τα προϊόντα τους στις αγορές τους και από την άλλη αγοράζοντας σε πολύ χαμηλές τιμές τα τρόφιμα και τις πρώτες ύλες που αυτές παράγουν). Οι χώρες αυτές συχνά κυβερνιούνται

από δικτατορικά καθεστώτα, πολλά από τα οποία είναι διεφθαρμένα. Και εκεί, όμως, όπου υπάρχουν δημοκρατικά καθεστώτα, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις στις οποίες η διαφθορά και τα σκάνδαλα των πολιτικών και η κακή διαχείριση των εθνικών πόρων -αλλά και των πόρων που έρχονται από το εξωτερικό- διαιωνίζουν τις πληγές τους.

v    Τα βασανιστήρια, η κακομεταχείριση, οι κρατήσεις και η φυλάκιση χωρίς δίκη ή με ανέντιμες δίκες, οι διώξεις αντιφρονούντων.

v    Η καταπάτηση και αφαίρεση πολιτικών και κοινωνικών ελευθεριών με διάφορα προσχήματα. Για παράδειγμα, η διογκούμενη βία και εγκληματικότητα προκαλεί φόβο και ανασφάλεια στους πολίτες που ανέχονται την περιστολή των δικαιωμάτων τους και αποδέχονται την αστυνόμευση, τις υπερεξουσίες των διωκτικών μηχανισμών, τις κάμερες παρακολούθησης ή ακόμη και νόμους που περιστέλλουν τα δικαιώματα.

v   Η εργασιακή εκμετάλλευση, που οδηγεί σε σύγχρονες μορφές δουλείας.

v  Η σεξουαλική εκμετάλλευση και η πορνεία.

v     Η απάνθρωπη εκμετάλλευση των παιδιών (παιδική εργασία, παιδική πορνεία λόγω φτώχειας και απουσίας νομοθετικού πλαισίου προστασίας, στρατολόγηση παιδιών σε πολέμους).

v    Η στέρηση του βασικού δικαιώματος του ανθρώπου να ζει σε ένα καθαρό φυσικό περιβάλλον (ως συνέπεια του οικολογικού αδιεξόδου από την κατασπατάληση των φυσικών πόρων, τις μεταλλαγμένες τροφές, εξαιτίας ποικίλων οικονομικών συμφερόντων).

v     Η παραβίαση της ιδιωτικής ζωής. Με τη βοήθεια της τεχνολογίας, γίνονται προσβάσιμα σε τρίτους στοιχεία προσωπικά, όπως οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, οι συναλλαγές, οι μετακινήσεις, η κατάσταση της υγείας και αποθηκεύονται σε βάσεις δεδομένων επιχειρήσεων, τραπεζών, αεροπορικών εταιρειών.

v     Η προσβολή της προσωπικότητας τόσο των απλών ανθρώπων (εμπορευματοποίηση του ανθρώπινου πόνου, εκμετάλλευση μιας ανάγκης, του χαμηλού πνευματικού επιπέδου, της συμπλεγματικής συμπεριφοράς, της επιθυμίας για εφήμερη δημοσιότητα και αναγνωρισιμότητα- κυρίως μέσα από εκπομπές τύπου ριάλιτι) όσο και των δημοσίων ή «επώνυμων» προσώπων (διαπόμπευση υπολήψεων με σκοπό την τηλεθέαση).

v     Η υπονόμευση της πνευματικής ελευθερίας από ελεγχόμενα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (κατευθυνόμενη και μονομερής ενημέρωση, που συντελεί στον αποπροσανατολισμό και χειραγώγηση της κοινής γνώμης).

β. Αίτια παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

v     Η υποκριτική πολιτική των κρατών – ιδίως των ισχυρών - που «κόπτονται» για την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε κάποιες περιοχές και την ίδια στιγμή αδιαφορούν για άλλα εγκλήματα, επειδή έτσι επιτάσσουν τα πολιτικά τους συμφέροντα.

v  Οι συγκρούσεις μεταξύ κρατών για πολιτικούς, οικονομικούς, φυλετικούς και θρησκευτικούς λόγους.

v  Η επικράτηση ολοκληρωτικών καθεστώτων και αυταρχικών πολιτικών, που δε διστάζουν να χρησιμοποιήσουν κάθε μέσο για να διατηρηθούν στην εξουσία.

v  Τα συμφέροντα των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών που επιβάλλουν συγκεκριμένες πολιτικές ή ακόμη και καθεστώτα, προκειμένου να ικανοποιήσουν τα οικονομικά σχέδιά τους.

v  Η προτεραιότητα που δίνουν πολλές κυβερνήσεις σε άλλες ιδεολογίες, όπως το κυρίαρχο θρησκευτικό «πιστεύω» ενός έθνους, το «εθνικό συμφέρον», οι τοπικές και πολιτιστικές παραδόσεις, απέναντι στα ανθρώπινα δικαιώματα. Δεν είναι, μάλιστα, λίγες οι φωνές διανοουμένων που θεωρούν τα ανθρώπινα δικαιώματα έννοια ξενόφερτη, ισοπεδωτική και κατώτερη μπροστά στα υπέρτερα «ιερά και όσια της φυλής».

v   Η πρακτική των αναπτυσσόμενων κρατών, που - στο όνομα μιας αβέβαιης οικονομικής ανάπτυξης – καταλύουν ατομικές και πολιτικές ελευθερίες, θεωρώντας πολυτέλεια τα δικαιώματα αυτά μπροστά στο φάσμα της φτώχειας και νομιμοποιούν με αυτόν τον τρόπο τα εγκλήματά τους.

v   Το σκληρό πνεύμα ανταγωνισμού, που έχει επικρατήσει και επιφέρει κοινωνικές ανισότητες και αδικίες, οι οποίες θεωρούνται φυσιολογικές στο πλαίσιο του νέου «νόμου της ζούγκλας», αυτόν της ασύδοτης ελεύθερης οικονομίας.

v   Η καταλήστευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών του Τρίτου Κόσμου και η εκμετάλλευση του ανθρώπινου δυναμικού τους για φτηνά εργατικά χέρια.

v   Ο αναλφαβητισμός, η ελλιπής παιδεία και η καλλιέργεια κλίματος ξενοφοβίας, εθνικισμού, προκαταλήψεων και ρατσισμού απέναντι στο διαφορετικό.

v   Ο προπαγανδιστικός ρόλος των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης που αναπαράγουν με κάθε τρόπο τα καθιερωμένα στερεότυπα και δε διαφωτίζουν ούτε ενεργοποιούν τους πολίτες, αφυπνίζοντας συνειδήσεις ή εγκαλώντας τους υπευθύνους.

v   Η έξαρση του πνεύματος διακρίσεων κατά συγκεκριμένων ομάδων ή φυλών.

v   Η αδιαφορία και η παθητική στάση πολλών πολιτών, που κλείνονται στο περίβλημα του ατομικού ευδαιμονισμού και δεν αντιδρούν αλλά σωπαίνουν.

v   Η δυσλειτουργία των κοινωνικών θεσμών και των φορέων κοινωνικοποίησης.

γ. Προτάσεις αντιμετώπισης

v  Αναβάθμιση και σεβασμός του ρόλου των διεθνών οργανισμών και, κυρίως, του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.

v   Πάταξη του «δικαίου του ισχυρού» και αυστηρή διασφάλιση της κοινωνικής και διεθνούς νομιμότητας, της διαφάνειας και της αξιοκρατίας.

v   Καταδίκη των πολεμικών και τρομοκρατικών ενεργειών, από όπου και αν προέρχονται.

v   Γεφύρωση του χάσματος ανάμεσα στους φτωχούς και τους πλούσιους, τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.

v   Διαγραφή των χρεών του Τρίτου Κόσμου και διαμόρφωση μιας κοινής πολιτικής πρόνοιας, δικαίου και σεβασμού στο περιβάλλον από τις πλούσιες χώρες του πλανήτη.

v   Σεβασμός στη διαφορετικότητα και την πολυπολιτισμικότητα.

v  Άρθρωση δημόσιου ανθρωπιστικού λόγου από τους διανοουμένους.

v   Ανθρωπιστική, ηθικοπλαστική παιδεία.

v   Αφύπνιση των πολιτών από τα ΜΜΕ.

v   Ατομική και πολιτική συνειδητοποίηση και δραστηριοποίηση, ενεργοποίηση της «κοινωνίας των πολιτών».

v   Σχηματισμός ομάδων πίεσης σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, εθελοντισμός.

Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών

α. Ίδρυση - σκοπός

Στις 26 Ιουνίου 1945, 52 κράτη υπέγραψαν τον καταστατικό χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, που άρχισε να ισχύει στις 24 Οκτωβρίου του 1945. Ο Ο.Η.Ε. είναι διεθνής οργανισμός, παγκόσμιος και γενικός, διότι καλύπτει όλα σχεδόν τα κράτη του σύγχρονου κόσμου, και με πλαίσιο τις ειρηνικές σχέσεις μεταξύ των κρατών επιδιώκει:

v   τη διαχείριση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας,

v   την ανάπτυξη φιλικών σχέσεων ανάμεσα στα έθνη,

v   τη διεθνή συνεργασία, με τις εξειδικευμένες οργανώσεις του (π.χ., U.N.E.S.C.O. U.N.I.C.E.F., Επιτροπή του Ο.Η.Ε. για τα Ναρκωτικά κ.τ.λ.), για τη λύση προβλημάτων που απασχολούν ολόκληρο το σύγχρονο κόσμο, π.χ. οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά κ.ά. θέματα.

 Την εποχή πριν τη σύσταση του Ο.Η.Ε. πρακτικά ίσχυε το δίκαιο του ισχυρότερου όταν ανώτατη αρχή ήταν το κυρίαρχο κράτος, το οποίο μόνο του αποφάσιζε αν κάποιο άλλο κράτος παραβίαζε το διεθνές δίκαιο και μόνο του επέβαλε κυρώσεις, στις περισσότερες περιπτώσεις πόλεμο.

 Με τη διακήρυξη προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις 10 Δεκεμβρίου 1948 δημιουργείται μια νέα παγκόσμια πραγματικότητα, αφού για πρώτη φορά η προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων ανατίθεται σε εξωκρατική οντότητα στην οποία εκχωρούνται εθνικά δικαιώματα. Για πρώτη φορά, επίσης, καθιερώνεται θεσμικά ένας εξωκρατικός εγγυητής των πανανθρώπινων δικαιωμάτων  Η Οικουμενική Διακήρυξη Προστασίας των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει 30 άρθρα που κατοχυρώνουν βασικά δικαιώματα (ζωής, ελευθερίας και προσωπικής ασφάλειας, μόρφωσης, ελευθερίας σκέψης, συνείδησης και θρησκείας, ελευθερίας γνώμης και έκφρασης, εργασίας, αίτησης ασύλου σε περίπτωση δίωξής του, όχι ποινικής).

β. Ο ρόλος του Ο.Η.Ε.

Προσφορά

v  Συντείνει στην ειρήνη και τη συναδέλφωση των λαών.

v   Αναπτύσσει δραστηριότητα για την επίλυση των οικουμενικών προβλημάτων.

v   Κατοχυρώνει τα δικαιώματα και ασκεί πιέσεις για την προστασία τους.

v   Συναποφασίζει και επεμβαίνει δυναμικά σε περιπτώσεις παραβιάσεων.

v   Προνοεί για το μέλλον του πλανήτη.

v    Συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη των κοινωνιών, ενδιαφέρεται για το βιοτικό επίπεδο των υποβαθμισμένων περιοχών, την εξάλειψη της φτώχειας, της πείνας και του αναλφαβητισμού.

v   Διασφαλίζει τα δικαιώματα των μειονοτήτων και λαμβάνει μέτρα προστασίας για τις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες.

v  Δικάζει περιπτώσεις εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας.

Αδυναμίες

v  Εξαρτάται πολιτικά και οικονομικά και δεν μπορεί να ασκήσει αδέσμευτος το έργο του.

v   Έχει γενικό εποπτικό ρόλο και όχι άμεσα ενεργητικό.

v  Αδυνατεί να καταπολεμήσει εσωτερικές αντιπαραθέσεις στους κόλπους του και δεν μπορεί να άρει προλήψεις, δεισιδαιμονίες και μακροχρόνια διαμορφωμένες ηθικές και ιδεολογικές θέσεις των μελών του.

v  Πολιτικολογεί και διαμορφώνει δυτικοκεντρικές πολιτικές, ασκώντας συχνά έναν πολιτιστικό και πολιτικό ηγεμονισμό.

v   Δεν έχει ουσιαστική δύναμη μέσα στις κοινωνίες και δεν μπορεί να υπερβεί την πολιτική αδιαλλαξία των κυβερνήσεων.

γ. «Ο Ο.Η.Ε. εκφράζει μόνο τις δυτικές κοινωνίες, προωθεί τον πολιτιστικό επεκτατισμό της Δύσης και απειλεί την πολιτιστική ιδιαιτερότητα της Ανατολής ή διασφαλίζει την πολυπολιτισμική ποικιλία;».

Είναι βέβαιο πως οι κοινωνίες που πρωτοστάτησαν στην Οικουμενική Διακήρυξη στηρίχθηκαν σε μια δυτικοευρωπαϊκή αντίληψη, επηρεασμένες από τα κλασικά ιδεώδη, τη χριστιανική ιδεολογία και τις αρχές του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Επομένως, θέσπισαν ελευθερίες που αντιστοιχούν σε αυτόν τον τρόπο θέασης του ανθρώπου και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Αντίθετα, άλλες κοινωνίες και κουλτούρες ίσως βιώνουν, μέσω αυτού του ηθικού τόπου σκέψης, έναν πολιτιστικό επεκτατισμό, αφού τα δυτικά ιδανικά αναγορεύονται σε οικουμενικά ιδεώδη, παραγκωνίζοντας συχνά τις δικές τους εγχώριες αξίες. Έτσι, θεωρούν ότι βιώνουν μια νέα μορφή αποικιοκρατίας υπό το μανδύα μιας πανανθρώπινης ηθικής.

Πιο συγκεκριμένα, πολλές ανατολικές κοινωνίες και αφρικανικά κράτη νιώθουν ότι υφίστανται ένα βιασμό της πολιτιστικής ιδιαιτερότητάς τους. Αυτό συμβαίνει, γιατί πολλά δικαιώματα που θεωρούνται αυτονόητα στις «πολιτισμένες» δυτικές κοινωνίες, σε άλλες χώρες του πλανήτη εκλαμβάνονται ως παρέκκλιση από κάποιον άγραφο ηθικό νόμο που επικρατούσε ως τότε. Για παράδειγμα, η γυναίκα έχει άλλη θέση στις μουσουλμανικές κοινωνίες και για αυτό η ισότητα των δύο φύλων σε αυτές τις κοινωνίες είναι αδιανόητη και απρεπής. Όμως, δεν πρέπει να μας διαφεύγει πως ο άνθρωπος ζει, βέβαια, και αναπτύσσεται ως είδος με ποικίλα κοινωνικά ή πολιτισμικά δεδομένα, αλλά έχει απαράλλαχτα και αναφαίρετα φυσικά δίκαια. Ως εκ τούτου, ο καταστατικός χάρτης του Ο.Η.Ε., που προασπίζεται κάθε ανθρώπινο ον, καταρτίστηκε με βάση μια κοσμοαντίληψη που θεμελιώνει τα δικαιώματα ως πανανθρώπινα ιδανικά και, παράλληλα, λαμβάνει υπόψη του τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες μέσα στην κοινή τράπεζα του ηθικού πολυπολιτισμού.

Η παραβίαση των δικαιωμάτων του παιδιού

 Τι συμβαίνει στην εποχή μας- η παιδική εκμετάλλευση

v     Παιδιά θύματα του λεγόμενου «trafficking»: Με τον όρο αυτό νοείται η μετακίνηση ενός παιδιού με σκοπό την εκμετάλλευση διά της βίας και της πλάνης. Επηρεάζει κυρίως τα φτωχότερα παιδιά και οικογένειες. Η χρήση παιδιών ως εμπορικού αντικειμένου για εργασία ή σεξ είναι μια κερδοφόρα διεθνής επιχείρηση. Σε όλο τον κόσμο υπολογίζεται ότι 1,2 εκατομμύρια παιδιά είναι θύματα διακίνησης κάθε χρόνο. Σε μερικές περιπτώσεις τα παιδιά απάγονται ή κλέβονται, πιο συχνά όμως η ιστορία ξεκινά με ψεύτικες υποσχέσεις. Οι έμποροι υπόσχονται στα νεαρά θύματά τους, κορίτσια των 12 χρόνων, μια καλύτερη ζωή σε άλλη χώρα. Οι γονείς, που επιθυμούν κάτι καλύτερο για τα παιδιά τους, εξαπατώνται με την ελπίδα μιας αξιοπρεπούς εργασίας και καλύτερης εκπαίδευσης.

v     Παιδιά θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης: Σχεδόν 1 εκατομμύριο παιδιά (κυρίως κορίτσια, αλλά και σημαντικός αριθμός αγοριών) πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης κάθε χρόνο από την -πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων- σεξουαλική βιομηχανία. Η εμπορική σεξουαλική εκμετάλλευση των παιδιών τροφοδοτείται από την τοπική ζήτηση, με το σεξουαλικό τουρισμό να αποτελεί μόνο ένα μικρό μέρος του προβλήματος. Όμως, το διαδίκτυο έχει τη δυνατότητα να προωθεί το σεξουαλικό τουρισμό και την παιδική πορνογραφία σε όλο τον κόσμο και αυτό συνιστά αιτία ανησυχίας.

v     Παιδιά σε εξαναγκαστική εργασία ή δουλεία: Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ILO), 246 εκατομμύρια παιδιά πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης σε διάφορες μορφές παιδικής εργασίας. Τα 180 περίπου εκατομμύρια από αυτά εργάζονται σε επιβλαβείς ή επικίνδυνες εργασίες, όπως ορυχεία και εργοστάσια, ή εκτίθενται σε επικίνδυνες ουσίες, όπως χημικά και γεωργικά εντομοκτόνα. Σχεδόν τα 5,7 εκατομμύρια από αυτά τα παιδιά εργάζονται σε ιδιαίτερα αποτρόπαιες συνθήκες, όπως η δουλεία και η εξαναγκαστική εργασία.

v    Παιδιά-στρατιώτες: Στην Ανατολή, 300 χιλιάδες παιδιά εμπλέκονται άμεσα σε ένοπλες συρράξεις. Ακόμη πιο τραγική είναι η κατάσταση στις χώρες της Αφρικής. Τα παιδιά στρατεύονται από φονταμενταλιστικές οργανώσεις ή στρατολογούνται με τη βία από τοπικές αντάρτικες παραστρατιωτικές ομάδες, εκπαιδεύονται, εξοπλίζονται και μετατρέπονται, παρά τη μικρή τους ηλικία, σε μαχητές, που αναλαμβάνουν και αποστολές θανάτου.

v    Παιδιά και ενδοοικογενειακή βία: Πλήττει ιδίως τις δυτικές κοινωνίες, όπου γονείς ξεσπούν στα παιδιά τους κακοποιώντας τα. Τα παιδικά τραύματα αποτελούν αφετηρία για την εμφάνιση αποκλίνουσας συμπεριφοράς κατά τη διάρκεια της ενηλικίωσής τους.

γ. Αιτίες της εκμετάλλευσης των παιδιών

v     Το ίδιο το οικογενειακό περιβάλλον: Άνεργοι εξαθλιωμένοι γονείς, απαξιωμένοι κοινωνικά και επαγγελματικά εξωθούν τα παιδιά τους σε εργασία ή τα κακοποιούν.

v     Το οργανωμένο έγκλημα: Εγκληματικές συμμορίες –τοπικές ή διεθνείς- ακολουθώντας τη λογική του κέρδους δε διστάζουν να χρησιμοποιήσουν τα παιδιά, που άλλωστε συγκινούν, για να αποκτήσουν "εύκολο χρήμα".

v  Η έλλειψη κρατικής κοινωνικής πρόνοιας για το παιδί, κυρίως σε αναπτυσσόμενα κράτη.

v     Οι παραδοσιακές αντιλήψεις – σε κάποιες κοινωνίες- και το έντονο βιοποριστικό πρόβλημα που καθιστούν αποδεκτή και αναγκαία την παιδική εργασία.

v  Το φτηνό εργατικό κόστος των παιδιών, που άλλωστε δε διαμαρτύρονται και δε διεκδικούν.

δ. Τι απαιτείται για την αντιμετώπιση του προβλήματος

v    Εκπαίδευση των παιδιών και των γονέων για τους κινδύνους και τα κυκλώματα της εμπορίας παιδιών.

v    Εξασφάλιση μόρφωσης και εκπαιδευτικών ευκαιριών για όλα τα παιδιά, κυρίως για όσα ανήκουν σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες.

v    Καταπολέμηση της φτώχειας μέσω εισοδηματικών προγραμμάτων για φτωχές οικογένειες, ώστε να καταστούν λιγότερο ευάλωτες.

v    Πρόσβαση σε προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης για παιδιά που έχουν ξεφύγει από την εκμετάλλευση.

v   Επανένωση των παιδιών με τις οικογένειές τους.

v   Συμβουλευτική και υποστήριξη στα παιδιά - θύματα.

v     Λήψη νομικών και πρακτικών μέτρων για να εξαλειφθεί η διακίνηση παιδιών, η σεξουαλική εκμετάλλευση παιδιών, η εξαναγκαστική εργασία ή δουλεία παιδιών και η χρήση παιδιών ως στρατιωτών.

v    Επανένταξη και αποκατάσταση των παιδιών–θυμάτων: τέτοια παιδιά- θύματα χρειάζονται κατάλληλες υπηρεσίες, για να ξεφύγουν και να επανέλθουν σε ασφαλές περιβάλλον.